Ο Αυστραλός ανθρωπιστής G.D.Treloar και το ελληνικό χωριό που φέρει το όνομά του

Ένας χρόνος συμπληρώθηκε σήμερα από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που ανεγέρθη στην πόλη Ballarat της Βικτώριας, προς τιμήν του Αυστραλού στρατιωτικού και ανθρωπιστή George Devine Treloar. Το μνημείο, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την “Επιτροπή Μνήμης George Treloar”, τον Δήμο του Ballarat, την οικογένεια Treloar, και από ομογενειακές κοινότητες, επιχειρήσεις και μεμονωμένα άτομα, φιλοτεχνήθηκε από τη γλύπτρια κ. Lis Johnson και απεικονίζει τον Συνταγματάρχη Treloar πλάι σε μια μικρή προσφυγοπούλα. Η εικόνα αυτή αναδεικνύει την τεράστια συμβολή του στην αποκατάσταση δεκάδων χιλιάδων προσφύγων, που έφτασαν στη Μακεδονία και τη Θράκη μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Υπενθυμίζεται ότι George Devine Treloar, ως Ύπατος Αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών κατά την περίοδο 1922 – 1926, εκτιμάται ότι συνέβαλε καταλυτικά στην επιβίωση περισσότερων από 100.000 Ποντίων και Μικρασιατών. Η ανέγερση μνημείου στη γενέτειρά του, την πόλη Ballarat, τον Σεπτέμβριο του 2019, αποτέλεσε ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση της ανάδειξης του σπουδαίου φιλανθρωπικού του έργου και της απότισης φόρου τιμής στη μνήμη του. Φέτος, έναν χρόνο μετά από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, διοργανώθηκε διαδικτυακή εκδήλωση μνήμης, ενώ στο μνημείο κατέθεσαν στεφάνια η κ. Samantha McIntosh, πρώην Δήμαρχος του Ballarat, και ο κ. Άγγελος Χριστοφής από την Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της πόλης.

Το “Βήμα της Εκκλησίας”, με αφορμή τη σημαντική αυτή ημέρα, επέλεξε να τιμήσει τη μνήμη του George Devine Treloar, εστιάζοντας στη δράση και στο έργο του στην περιοχή της Θράκης και ειδικότερα στον οικισμό που έχει συνδεθεί όσο κανένας άλλος με το όνομά του, το Θρυλόριο Ροδόπης. Το Θρυλόριο είναι ένα αμιγώς ποντιακό χωριό, με περίπου χίλιους μόνιμους κατοίκους, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση σχεδόν δέκα χιλιομέτρων από την πόλη της Κομοτηνής. Η ιστορία του ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1923, όταν, σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες, άρχισαν να κατασκευάζονται τα πρώτα σπίτια. Κερασούντιοι και Γαρσλήδες, ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες, επέλεξαν τον συγκεκριμένο τόπο για να “χτίσουν” το κοινό τους μέλλον. Σε δυόμισι περίπου χρόνια από σήμερα, οι απόγονοί τους θα εορτάσουν τα 100 χρόνια από την ίδρυση του χωριού τους. Και, φυσικά, από τα πρώτα ονόματα που θα μνημονεύσουν κατά τους εορτασμούς, θα είναι αυτό του Αυστραλού Συνταγματάρχη που βοήθησε καίρια στον αγώνα των προγόνων τους για επιβίωση. Το όνομα που έμελλε να συνδεθεί για πάντα με τον τόπο τους.

Ο Δρ Παναγιώτης Διαμάντης ταυτοποίησε τα μέρη της Βόρειας Ελλάδας, από όπου πέρασε ο George Devine Treloar 

Σημαντική συμβολή στην ανάδειξη της δράσης και του έργου του George Devine Treloar στη Βόρεια Ελλάδα, είχε και ο ιστορικός, πρόεδρος του Συλλόγου Ελληνοαυστραλών Εκπαιδευτικών και αντιπρόεδρος του Αυστραλιανού Ινστιτούτου Μελετών Γενοκτονιών, Δρ Παναγιώτης Διαμάντης. Το ταξίδι της “γνωριμίας” του με τον Treloar, όπως αποκαλύπτει ο κ. Διαμάντης, μιλώντας στο “Βήμα της Εκκλησίας”, ξεκίνησε το έτος 2007. Τότε ήταν που ξεκίνησε την έρευνά του για τη δράση του Αυστραλού Συνταγματάρχη στη Βόρεια Ελλάδα, από την οποία διαπίστωσε, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, ότι είναι “μόλις μία από χιλιάδες ξεχασμένες σελίδες της ελληνοαυστραλιανής σχέσης, η οποία είναι πολύ βαθύτερη και περίπλοκη από την μετανάστευση”.

“Με την βοήθεια της οικογένειας Treloar, του Πολιτιστικού Συλλόγου του Θρυλορίου, με τη δυναμική πρόεδρό του κ. Χρύσα Μαυρίδου, αλλά με το στέλεχος του γειτονικού Πολιτιστικού Συλλόγου της Παραδημής Ροδόπης, κ. Τόλη Μαργιόλα, έχω εντοπίσει σχεδόν όλα τα χωριά, τα οποία είτε ίδρυσε είτε επανίδρυσε ο Treloar στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης το 1922-23”, μας εξηγεί ο κ. Διαμάντης. “Το Θρυλόριο είναι το δεύτερο χωριό, το οποίο ίδρυσε”, επισημαίνει, “αλλά απέκτησε μία ιδιαίτερη σχέση με την Αυστραλία, γιατί διατηρεί το όνομα-τιμή προς το πρόσωπο του Treloar”.

Μέσα από τα λίγα έγγραφα, τα οποία σώζονται από την εποχή εκείνη, και κυρίως μέσα από τις ανέκδοτες φωτογραφίες τις οποίες έβγαλε ο ίδιος ο Treloar την περίοδο 1922 – 1924, ο κ. Διαμάντης κατάφερε να ταυτοποιήσει πολλά από τα μέρη, στα οποία είχε βαδίσει ο Αυστραλός Συνταγματάρχης. Τα μέρη αυτά, όπως διευκρινίζει, δεν περιορίζονται στην περιοχή της Θράκης, αλλά εκτείνονται σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα, από την Παλιά Ορεστιάδα μέχρι τη Θεσσαλονίκη και τη Φλώρινα.

Ο κ. Διαμάντης, μαζί με τον μικρότερο γιο του Treloar, David, καθώς και με άλλα μέλη της οικογένειας, έχει παρουσιάσει εκτενώς το φιλανθρωπικό του έργο, σε εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο Σύδνεϋ, στη Μελβούρνη, στην Καμπέρα και πιο πρόσφατα, τον Οκτώβριο του 2019, στην Πέρθη. “Θέλουμε να δείξουμε ότι το έργο του Treloar έχει μία συνέχεια και ότι δεν σταμάτησε το 1926, όταν έφυγε από την Ελλάδα”, υπογραμμίζει. “Θέλουμε να δείξουμε”, συμπληρώνει, “πως η κληρονομιά του ακόμη υπάρχει και στο Θρυλόριο, αλλά και στα υπόλοιπα χωριά, τα οποία βοήθησε να ιδρυθούν”.

Θρυλόριο: Το χωριό που αναρωτιόταν “γιατί δεν έχουμε ένα ποντιακό όνομα;”

Ενδιαφέρουσα, προκειμένου να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στο χωριό της Θράκης, που φέρει το όνομα του Αυστραλού στρατιωτικού και ανθρωπιστή, και στην Αυστραλία, είναι η αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην έντυπη έκδοση του “Βήματος”, τον Σεπτέμβριο του 2019, με αφορμή τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στο Ballarat, η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ποντίων Θρυλορίου “Η Κερασούντα και το Γαρς”, κ. Χρύσα Μαυρίδου. Η κ. Μαυρίδου βρίσκεται επί σειρά ετών στο “τιμόνι” του Συλλόγου και είναι το πρόσωπο, το οποίο πρωτοστάτησε στον αγώνα για να ανακαλύψουν οι σύγχρονοι Θρυλοριώτες από πού προέρχεται το όνομα του χωριού τους. Μάλιστα, το ζήτημα της προέλευσης του ονόματος, όπως μας διηγήθηκε η ίδια, ταλάνιζε επί δεκαετίες τους κατοίκους του οικισμού.

“Γιατί το Θρυλόριο δεν έχει ένα ποντιακό όνομα; Από πού κι ως πού “Θρυλόριο”; Αυτό εμάς μας απασχολούσε από πολύ παλιά. Από τα χρόνια που ήμασταν παιδιά, θυμάμαι τη γιαγιά μου που έλεγε ότι το χωριό μας έχει σχέδιο πόλεως – που πράγματι έχει σχέδιο πόλεως – και καμάρωνε γι’ αυτό. Και τα σχέδια, έλεγε, τα έφτιαξε ένας “Τρυλόρωφ”. Η γιαγιά μου ήταν πολύ μικρή όταν ήρθε, οπότε τα είχε ακούσει από τους μεγαλύτερους και δεν μπορούσε να ξεκαθαρίσει… Αργότερα, έγινε μια συζήτηση στο χωριό για το αν θα έπρεπε να έχουμε ένα ποντιακό όνομα. Σε κάποιους στους οποίους κακοφαινόταν που δεν είχαμε ποντιακό όνομα, είπαμε ότι εμείς μεγαλώσαμε με το όνομα Θρυλόριο και αυτό θα κρατήσουμε. Ναι, αλλά τι όνομα έχουμε;”.

Το χρονικό της ανακάλυψης της προέλευσης του ονόματος

Η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα έμελλε να δοθεί μόλις πριν από λίγα χρόνια – δυστυχώς, πολύ αργότερα από τον θάνατο του Treloar (1980). Ήταν το έτος 2005, όταν οι αγωνίες και οι προσπάθειες των κατοίκων του Θρυλορίου έσμιξαν με την έντονη διάθεση του Καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, κ. Μανόλη Σέργη, να εξερευνήσει την ιστορία του χωριού. “Όλα ξεκίνησαν με πρωτοβουλία του Συλλόγου και με τη συνεργασία του Μανόλη Σέργη, ο οποίος όταν ήρθε στον τόπο μας, ζήτησε να ανταμωθούμε, να γνωριστούμε και μου είπε “θα υιοθετήσω το Θρυλόριο και θα χρειαστώ τη βοήθειά σας””, μας είχε αναφέρει η κ. Μαυρίδου. “Εννοείται ότι τον στηρίξαμε στην έρευνά του», συμπλήρωνε, «και τον ευγνωμονούμε που μας οδήγησε στην άκρη του νήματος”.

Υπό τον Καθηγητή Λαογραφίας, ξεκίνησε το 2006 μια επιστημονική έρευνα, κατά την οποία αναζητήθηκαν πληροφορίες σε όλες τις πρόσφορες πηγές, μέχρι και στα αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών, στη Γενεύη. Χάρη στις άοκνες προσπάθειες και στην επιστημονική προσέγγιση των στοιχείων από τον κ. Σέργη, η έρευνα δεν άργησε να αποφέρει καρπούς. Τον επόμενο μόλις χρόνο, το 2007, το Θρυλόριο έβαζε τα καλά του για να υποδεχτεί τους απογόνους του George Devine Treloar. Μία από τις σημαντικότερες πτυχές της ιστορίας του χωριού είχε πλέον φωτιστεί.

Στη μνήμη της κ. Μαυρίδου παραμένουν χαραγμένες οι στιγμές εκείνες, που έχοντας μάθει πλέον την αλήθεια για την προέλευση του ονόματος του χωριού της, προσπαθούσε με αγωνία και με τη συνδρομή του κ. Σέργη, να επικοινωνήσει με τους συγγενείς του Treloar στην Αυστραλία. Είναι χαρακτηριστικό ότι επί σειρά ημερών, όπως μας διηγήθηκε, ξυπνούσε τα χαράματα – που ήταν πρωί στην Αυστραλία – για να επικοινωνεί τηλεφωνικά με την ελληνική πρεσβεία, προσπαθώντας να έρθει σε επαφή με τους συγγενείς του Treloar.

H πρώτη επίσκεψη απογόνων του G.D.Treloar στο Θρυλόριο, το 2007

Ασύγκριτη, φυσικά, ήταν η συγκίνηση και η χαρά που έλαβε, όταν αντίκρισε μπροστά της τους δύο γιους του Treloar και την εγγονή του, κατά την πρώτη επίσκεψή τους στο χωριό, το 2007. “Με αρκετά βάσανα καταφέραμε να τους φέρουμε. Ήρθε το 2007 ο μεγάλος γιος, ο John, που ήταν γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, ο μικρός γιος, ο David, με τη γυναίκα του την Helen, και η Eleonor, η εγγονή του Treloar, από την κόρη του που είχε πεθάνει. Ο John, θυμάμαι, έλεγε ότι ήταν όνειρο ζωής να έρθει στην Ελλάδα και, παρότι είχε ένα πρόβλημα με το πόδι του, η ψυχή του “πετούσε”. Όταν τους πήγαμε στην πινακίδα, στην είσοδο του χωριού, δακρύσανε. Ήταν σα να ήταν ο πατέρας τους εκεί”.

Όπως παραδέχτηκε η κ. Μαυρίδου, τα έντονα συναισθήματα των κατοίκων συνοδεύονταν και από αμηχανία κατά την πρώτη συνάντηση με τους απογόνους του Treloar. Όμως, γρήγορα άρχισε να δημιουργείται μία σχέση δυνατή, η οποία ενισχύεται χρόνο με τον χρόνο, παρά τις μεγάλες αποστάσεις. “Στην αρχή δεν ξέραμε πώς να το διαχειριστούμε”, ανέφερε, “αλλά, πλέον, έχουμε χτίσει μία τέτοια σχέση, που θεωρούμε ότι είναι οικογένειά μας”.

Σημειώνεται ότι ο David Treloar επισκέφθηκε εκ νέου το Θρυλόριο, το 2017, μαζί με τη σύζυγό του, τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Στόχος αυτού του ταξιδιού, όπως εκτίμησε η κ. Μαυρίδου, ήταν να διατηρηθεί και με τις επόμενες γενιές αυτή η ιδιαίτερη σχέση, που δημιουργήθηκε. Επίσης, στα τέλη του 2018 οι Θρυλοριώτες φιλοξένησαν τον γιο του John Treloar και τη σύζυγό του, ενώ με όλους πλέον διατηρούν τακτική επικοινωνία. “Είμαστε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, αλλά συνδεόμαστε πλέον. Εμείς κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τους δείξουμε τη φιλοξενία μας και αυτοί με τον τρόπο τους είναι πρεσβευτές μας”, είχε σημειώσει χαρακτηριστικά η κ. Μαυρίδου.

Χρύσα Μαυρίδου

“Το υλικό που έχουμε, πρέπει να το μοιραστούμε με την ιστορία, με την επιστήμη, με τον κόσμο και με τη νέα γενιά”

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Θρυλορίου, στη συνέντευξή της στο “Βήμα της Εκκλησίας”, είχε κάνει επίσης ειδική μνεία στη συμβολή του κ. Παναγιώτη Διαμάντη στο έργο της ταυτοποίησης των τόπων, όπου βάδισε και ανέπτυξε πολύτιμη δράση ο George Devine Treloar. Με την ευκαιρία, μας είχε αποκαλύψει ότι ο Σύλλογος φιλοδοξεί να αξιοποιήσει το αρχειακό υλικό και τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα των τελευταίων χρόνων, προκειμένου να αναρτηθούν στο διαδίκτυο και να είναι ελεύθερα προσβάσιμα από όσους θα επιθυμούσαν να τα μελετήσουν, είτε είναι επιστήμονες λαογράφοι, είτε νέοι άνθρωποι που αναζητούν την ιστορία τους. “Αυτό το υλικό δεν το έχουμε για εμάς”, τόνιζε χαρακτηριστικά η κ. Μαυρίδου, επισημαίνοντας: “Είναι υλικό που πρέπει να το μοιραστούμε με την ιστορία, με την επιστήμη, με τον κόσμο και με τη νέα γενιά”.

“Ο Treloar δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος”

Τέλος, μιλώντας από καρδιάς για τον ιδρυτή του χωριού της, που τόσο πολύ βοήθησε τους πρώτους κατοίκους του, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, η κ. Μαυρίδου σημείωνε: “Ο Treloar δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος, ήταν ένα προχωρημένο για την εποχή του μυαλό. Κάποια από τα χαρακτηριστικά λόγια, που έλεγε και μου έχουν μείνει, ήταν “δώστε τις πρώτες ύλες στους πρόσφυγες. Μπορεί να φαίνονται εξαθλιωμένοι, αλλά είναι πάρα πολύ ικανοί άνθρωποι”. Δηλαδή, έβλεπε από τη μια την εξαθλίωση και την περιέγραφε στα κείμενά του, από την άλλη, όμως, διέκρινε το πόσο ικανοί ήταν, ώστε να φτιάξουν τα σπίτια τους. Μάλιστα, έφτιαξε και βιοτεχνίες, γιατί αυτοί οι άνθρωποι έπρεπε να βρουν δουλειά”.

«Ήταν ένας άνθρωπος που ξεπέρασε τις αρμοδιότητές του, δηλαδή αυτό που του ορίστηκε ως καθήκον να κάνει”, υπογράμμιζε σε άλλο σημείο η κ. Μαυρίδου, και προσέθετε: “Θεωρώ ότι ξεπέρασε αυτά τα καθήκοντα, γιατί είχε αγάπη και διάθεση να προσφέρει, αλλά και μια οξυδέρκεια πολύ σημαντική. Αυτό εμείς το αναγνωρίζουμε. Χαιρόμαστε που είμαστε η γενιά που μπορεί και το αναγνωρίζει και με αυτό το μήνυμα θα μεγαλώσουμε και τις επόμενες γενεές”.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ποντίων Θρυλορίου “Η Κερασούντα και το Γαρς”

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος, ο οποίος ιδρύθηκε το 1983, είναι το πιο ζωντανό κύτταρο του Θρυλορίου και θεματοφύλακας της παράδοσης και της ιστορίας, όχι μόνο του χωριού, αλλά και του Πόντου. Οι κορυφαίες του εκδηλώσεις είναι αυτές της Αγίας Μαρίνας “Παρακάθ’ κι αροθυμίας”, που διοργανώνονται κάθε χρόνο με αφορμή τον εορτασμό του φερώνυμου εξωκκλησίου του χωριού. Στις εκδηλώσεις αυτές έχει ενταχθεί το “Έτος Ποντιακής Γαστρονομίας”, που στοχεύει στη διάσωση, ανάδειξη και διάδοση της ποντιακής κουζίνας.

Παράλληλα, ο Σύλλογος λειτουργεί πολυπληθή χορευτικά συγκροτήματα, ενώ κατά τη διάρκεια κάθε έτους αναβιώνει σημαντικά έθιμα του Πόντου, όπως το λαϊκό δρώμενο Μωμόγεροι, το ταφικό έθιμο, τις αυγομαχίες κ.α.

Επίσης, με πρωτοβουλία του Συλλόγου, τα τελευταία χρόνια παραδίδονται μαθήματα ποντιακής διαλέκτου στην Κομοτηνή, ενώ τα ποντιακά “δουλεύονται” και στους κόλπους του, μέσα από τις εκδηλώσεις, τις παραστάσεις του κ.λπ.

Τέλος, σπουδαία είναι η συμβολή του στη διατήρηση της παράδοσης και της ιστορικής μνήμης, μέσα από τις καταγραφές που πραγματοποιεί τακτικά και την ένταξή τους σε έντυπες εκδόσεις.