Εις μνήμην των θυσιασθέντων ηρώων της Πατρίδος Κύπρου

του Επισκόπου Μεσαορίας κ. Γρηγορίου

70 έτη από την έναρξη του Απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59

Οἱ ἐπέτειοι εἶναι εὐκαιρίες μνημόνευσης ἱερῶν προσώπων, τά ὁποῖα ἐνσυνείδητα γιά μία στιγμή ὑπερέβησαν ἑαυτόν καί ἀγωνιζόμενοι θυσιάστηκαν στόν βωμό τῆς κυπριακῆς ἐλευθερίας. Θυσίασαν τόν ἑαυτό τους γιά ὅ,τι ἀνθρωπίνως ἀνώτερο καί τιμιότερο: τήν Πατρίδα! Ἡ ἀγάπη γιά τήν πατρίδα καί τούς ἀνθρώπους της. Αὐτούς πού πέρασαν, πού ζοῦν καί θά ἔρθουν στό μέλλον. Ἀγῶνας γιά τήν ἐλευθερία καί τή δικαίωση μετά ἀπό πολλούς αἰῶνες δουλείας.

Προσευχόμαστε ὅπως ὁ Ἀρχηγός τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου, ὁ Ἀναστημένος Ἰησοῦς Χριστός τούς κατατάξει ἐν χώρα ζώντων καί σκηναῖς ἁγίων.

Μία τέτοια ἡρωική στιγμή ὑπῆρξε ὁ Ἀπελευθερωτικός ἀγῶνας 1955-59. Μᾶς ξανακαλεῖ ἡ ἱστορία μας καί ἡ πορεία μας πρός τό μέλλον ὡς Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί πού ζοῦμε στά ἀποστολοβάδιστα χώματα τῆς γῆς τῶν πατέρων μας, νά θυμηθοῦμε μέσα ἀπό τήν ἐπέτειο τῶν 70 ἐτῶν ἀπό τήν ἔναρξη αὐτοῦ τοῦ καταξιωμένου στή συνείδηση τῶν Κυπρίων, τῶν πανελλήνων καί κάθε ἐλεύθερου ἀνθρώπου, γνήσιου Ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα τῶν νέων τῆς ΕΟΚΑ 1955-59. Σημειώνουμε τῶν νέων, ἀφοῦ οἱ πλεῖστοι ἐξ αὐτῶν ἦταν κάτω τῶν 30 ἐτῶν. Νά ἀναστοχαστοῦμε καί νά ἀναζητήσουμε νόημα στό σήμερα, ξαναδιαβάζοντας τά γεγονότα ὡς ἱστορία, ὡς ἕνα ἡρωικό ἐθνικό ἔπος τῶν ἀθανάτων νέων τῆς πατρίδας μας.

Εἶναι κρῖμα νά διαπιστώνει κανείς, 70 ἔτη μετά, ὅτι ἐπικρατεῖ ἠθελημένα ἤ ἄθελα ἄγνοια, ἤ καί σύγχυση γιά τήν ἀξία αὐτοῦ τοῦ Ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα, παρά τήν ἔκβαση τῶν πραγμάτων. Αὐτό δέν μειώνει τήν ἀξία τοῦ ἀγωνιστικοῦ σθένους τῶν Ἑλλήνων τῆς Κύπρου ἐκείνης τῆς ἐποχῆς γιά ἐνσωμάτωση μέ τόν ἐθνικό κορμό, πέρα καί πάνω ἀπό ἐφήμερες φιλοδοξίες, συμφέροντα καί μικρότητες.

Στόχος τοῦ ἀγῶνα ἦταν ἡ ἐλευθερία ἀπό τά δεσμά τῆς δουλείας καί τό στοιχειῶδες ἀνθρώπινο δικαίωμα νά ἔχει τή δυνατότητα νά ζήσει τό σύνολο τῶν συμπατριωτῶν Κυπρίων σέ συνθῆκες ἐλευθερίας, δημοκρατίας, ἀλληλεγγύης, εὐημερίας καί προκοπῆς. Ἀγῶνας γιά τήν ἐφαρμογή τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί ἐλευθεριῶν ὅπως διατυπώνονται καί κατοχυρώνονται ἀνθρώπινα, ὅπως εἶναι χαραγμένα ἐντός μας στήν πανάρχαια ἑλληνική φυλή καί τήν Ὀρθόδοξη Χριστιανική μας ταυτότητα.

Ἡ ἐπέτειος αὐτή ἐφέτος, εἶναι μία πρόσκληση γιά ὅλους ὅσοι τό ἐπιθυμοῦν, μέ εὐθύτητα καί καθάρια σκέψη, γιά τή διαμόρφωση τῆς πορείας τοῦ κυπριακοῦ λαοῦ ἀπρόσκοπτα, χωρίς μισαλλοδοξίες, μωροηρωϊσμούς καί χάλκευση ἱερῶν καί ὁσίων τῆς πίστεως καί τῆς Πατρίδος. Θά πρέπει νά θεωρεῖται ἡ παροῦσα εὐκαιρία ἔξοχη πρόσκληση νά μελετήσουμε καί πάλι τά κίνητρα καί τά ἐλατήρια τοῦ Ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα, γιά νά ἀντλήσουμε τά πρέποντα γιά τήν ἐδῶ καί τώρα ἀγωνιστική μας πορεία, πορευόμενοι στό μέσο τοῦ 21ου αἰῶνα καί ἐν μέσω συμπληγάδων πολλῶν, ἔσωθεν καί ἔξωθεν, σύμφωνα μέ τίς σύγχρονες προκλήσεις πού μπορεῖ νά εἶναι καί εὐκαιρίες σέ ὅλα τά ἐπίπεδα. Ὅλα αὐτά πού συναποτελοῦν τήν κοινωνία μας καί τό περιβάλλον μέσα στό ὁποῖο διαβιοῦμε, μέ τήν πατρίδα μας γιά 50 ἔτη ἀκρωτηριασμένη ἕνεκα τῆς κατάλυσης τοῦ κράτους, τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας, ἀπό τή χούντα τῶν Ἀθηνῶν καί τῶν ἐδῶ ἐκπροσώπων της. Τό πραξικόπημα κατά τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, εἶχε ὡς τραγικό ἀποτέλεσμα τήν εἰσβολή τῆς Τουρκίας καί τά συνεπακόλουθα τῆς ἐθνικῆς καταστροφῆς, τοῦ ἐθνικοῦ ξεκαθαρίσματος στό ὑπό κατοχήν τμῆμα τῆς πατρίδας μας καί τοῦ ξεριζωμοῦ ὅλων ἐμᾶς τῶν προσφύγων.

Πέρα ἀπό λάθη καί παραλείψεις ὁ Ἀπελευθερωτικός ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ 1955-59 θά παραμείνει μία ἀπό τίς χρυσές σελίδες τῆς Ἑλληνικῆς ἱστορίας, ἀφοῦ οἱ Κύπριοι ἀγωνιστές λάτρευαν καί ἀγωνίστηκαν γιά τά ὑψηλά ἰδανικά τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς μέ κορυφαῖο τήν ἐλευθερία, ὅπως αὐτή ἐνσαρκώνεται μέσα ἀπό τόν ἑλληνικό πολιτισμό καί τήν ὀρθόδοξή μας πίστη καί παράδοση.

Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ θυσία τῶν παλληκαριῶν τοῦ 1955, ὡς ὁρμή πρός τή ζωή καί ὄχι πρός τόν θάνατο. Τούς καθοδηγοῦσε ἡ ἀγάπη γιά τήν πατρίδα, τή Μεγάλη Ἑλλάδα καί τήν ἐλευθερία ὡς δῶρο τοῦ Παντοκράτορος Θεοῦ. Ἔχοντας συνείδηση καί ἐπίγνωση ὅτι μέ τή θυσία τους θά ζήσουν εἰρηνικά μετά δικαιοσύνης, ὅπως τό Εὐαγγέλιο ἐπιτάσσει, οἱ ἑπόμενες γενεές τῶν Κυπρίων καί ἐνσωματωμένη ἡ νῆσος μας μέ τόν Ἑλληνικό Ἐθνικό κορμό. Δέν μποροῦσαν νά ἀντιληφθοῦν ἤ νά συνθηκολογήσουν μέ τό «οὐδέποτε» τῶν ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐπίζηλων τῆς «γλυκείας χώρας Κύπρου».

Χάριν συντομίας τοῦ κειμένου στήν παροῦσα περιοδική ἔκδοση «Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική» δέν θά ἐπεκταθοῦμε περισσότερο. Ἄλλωστε ἡ σχετική μέ τό θέμα βιβλιογραφία εἶναι ὀγκώδης καί πλούσια, γιά τήν ἐποχή, τά πρόσωπα καί τίς καταστάσεις κάτω ἀπό τίς ὁποῖες, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί τῆς Υπεραγίας Θεοτόκου, οἱ Κύπριοι μονότατοι ὡς ἐπί τό πλείστον θυσιάστηκαν στόν βωμό τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδας.

Μαζί μέ τίς εὐχαριστίες μου πρός ὅλους τούς συντελεστές, ἐπιμέλειας καί ἔκδοσης τῆς παρούσης περιοδικῆς ἔκδοσης, θά περιοριστῶ νά ἀναφερθῶ ἐνδεικτικά σέ ἥρωες τῆς πίστεως καί τῆς πατρίδος, μεταξύ ἐκείνων οἱ ὁποῖοι κατάγονται ἀπό τίς κατεχόμενες κοινότητες τῆς Ἀρχιεπισκοπικῆς Περιφέρειας, στά χώματα τῆς Μεσαορίας, τήν ὁποία περιοχή περπατῶ ὡς προσκυνητής τῶν ἱερῶν καί τῶν ὁσίων μας ἀπό τό 2008.

Ὁ Ὑπαρχηγός τῆς ΕΟΚΑ, Γρηγόρης Αὐξεντίου, γεννήθηκε στίς 22 Φεβρουαρίου 1928 στήν κωμόπολη τῆς Λύσης Ἀμμοχώστου, στόν κάμπο τῆς Μεσαορίας. Ἔπεσε καιόμενος στό θυσιαστήριο τῆς πατρίδας στή μάχη μέ τούς Βρετανούς στρατιῶτες στό κρησφύγετό του στή Μονή Μαχαιρᾶ.

Οἱ γονεῖς του ἦταν ὁ Πιερῆς καί ἡ Ἀντωνία Αὐξεντίου. Εἶχε μία μικρότερη ἀδελφή, τή Χρυστάλλα. Μετά τό Δημοτικό Σχολεῖο τῆς Λύσης, φοίτησε στό Γυμνάσιο Ἀμμοχώστου. Ἀργότερα πῆγε στήν Ἀθήνα μέ ὄνειρο νά σπουδάσει στή Σχολή Εὐελπίδων, τελικά κατατάχθηκε στόν Ἑλληνικό Στρατό καί φοίτησε στή Σχολή Ἐφέδρων Ἀξιωματικῶν Πεζικοῦ. Παράλληλα μελετοῦσε μέ προοπτική νά εἰσαχθεῖ στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Ἀφοῦ ἀπολύθηκε ἀπό τόν Ἑλληνικό Στρατό ὡς Ἔφεδρος Ἀνθυπολοχαγός Πεζικοῦ, μετέβη στά Ἑλληνοβουλγαρικά σύνορα, ὅπου ὑπηρέτησε γιά λίγους μῆνες, στήν περιοχή Ἀκρίτας στό Κιλκίς. Τό 1952 ἐπέστρεψε οἴκαδε, στήν ἰδιαίτερή του πατρίδα. Μέ τήν ἐπιστροφή του στή Λύση ἐργάστηκε καί ἀρραβωνιάστηκε τή Βασιλική, «Βασιλοῦ», Παναγῆ, ἡ ὁποία ἔφυγε ἀπό τή ζωή τήν Πέμπτη, 27 Ἀπριλίου 2023, σέ ἡλικία 96 ἐτῶν.

Ἀπό τόν Ἰανουάριο τοῦ 1955 ἑτοιμάστηκε γιά τόν ἀγῶνα. Πρῶτος ὁ χωριανός καί συγγενής τοῦ Γρηγόρης Γρηγορᾶς τόν εἰσήγαγε καί κατόπιν σέ συνάντηση μέ τόν ἴδιο τόν Ἀρχηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενῆ, ἔδωσε τόν λόγο τῆς Στρατιωτικῆς του Τιμῆς, ἀντί τοῦ καθιερωμένου ὅρκου τῆς ΕΟΚΑ καί ἐντάχθηκε στήν ὀργάνωση.

Ἀγωνίστηκε δυναμικά κατά τῶν Ἄγγλων ἀποικιοκρατῶν καί πολύ σύντομα ἔλαβε τή θέση τοῦ Ὑπαρχηγοῦ τῆς ΕΟΚΑ. Ὑπηρέτησε στήν Ἀμμόχωστο ὡς Τομεάρχης. Κατόπιν στήν Ἐπαρχία Κερύνειας καί μετά στήν Πιτσιλιά, μέχρι τίς 3 Μαρτίου τοῦ 1957 πού ἔπεσε μαχόμενος, ἀφοῦ κάηκε ζωντανός, ἀπό τούς Βρετανούς, μέσα στό κρησφύγετο στόν Μαχαιρά.

Τό 2016 ἡ Ἑλληνική Δημοκρατία ἔδωσε μετά θάνατον τόν τιμητικό βαθμό τοῦ Ἀντιστράτηγου στόν ἥρωα. Ὁ οἰκισμός Μικρασιατῶν προσφύγων Νέο Κατράμιο στήν Ξάνθη μετονομάστηκε σέ οἰκισμό Αὐξεντίου μετά ἀπό αἴτημα τῶν κατοίκων του τό 1960. Στό χωριό Ἀκρίτας τοῦ Κιλκίς ἐγκαινιάστηκε τό Ἱστορικό Μουσεῖο – Φυλάκιο Ἀκρίτα «Γρηγόρης Αὐξεντίου», ἐκεῖ ὅπου ὑπηρέτησε ὁ ἴδιος. Στήν Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ δωρήθηκε ἀπό τήν Ἐκκλησιαστική Ἐπιτροπή Παναγίας τῆς Λύσης φορητή εἰκόνα ὅπου εἰκονίζονται ἡ Θεοτόκος μέ τόν Χριστό, ὁ Ὅσιος Εὐφημιανός καί ὁ Ἅγιος Γεώργιος. Ἡ παράδοση τῆς Εἰκόνας ἔγινε κατά τό διήμερο ἐκδηλώσεων στήν κοινότητα Ἀκρίτας, 2-3 Νοεμβρίου 2016, ἀπό τόν ὑποφαινόμενο, Ἐπίσκοπο Μεσαορίας Γρηγόριο, τόν πρώην Δήμαρχο Λύσης καί Πρόεδρο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἐπιτροπῆς Παναγίας Λύσης, κ. Ἀνδρέα Τοφιά.

Ἡ μάνα τοῦ Γρηγόρη Αὐξεντίου, ἡ Ἀντωνοῦ Αὐξεντίου εἶπε ποιητικά στόν ἐπικήδειο, ὅπου φαίνεται τό μεγαλεῖο τῆς Ἑλληνίδας μάνας τῆς Κύπρου:

«Μιά μάνα τέτοιου ἥρωα
ἐν προσβολή νά κλάψει,
προσβάλλει τόν λεβέντη της,
τζιείνον πού θ’ ἀπολάψει.
Χαλάλιν τῆς Πατρίδος μου
ὁ γιός μου, ἡ ζωή μου,
τζι ἀφοῦ ἐν ἐπαραδόθηκεν
τζι ἔμεινεν τζι ἐσκοτώθηκεν
ἄς ἐσίει τήν εὐτζήν μου».

Τόν ἐπικήδειο τῆς Ἀντωνοῦς μελοποίησε ὁ Γιῶργος Θεοφάνους, ἐνῶ ἡ Μαρινέλλα ἑρμήνευσε συγκλονιστικά τό τραγούδι στήν παράσταση – δισκογραφική δουλειά «Τραγουδῶ τό νησί μου».

Ὁ ἥρωας βοσκός Σπύρος Χατζηγιακουμῆ γεννήθηκε στή Συρκανιά τῆς Κυθρέας τό 1932. Γόνος τῆς πολυμελοῦς οἰκογένειας τοῦ Κώστα καί τῆς Ἑλένης Χατζηγιακουμῆ, φοίτησε στό Δημοτικό σχολεῖο Χαρδακιώτισσας καί ἀκολούθησε τό ἐπάγγελμα τοῦ πατέρα του, ποιμένας τοῦ κοπαδιοῦ στή μάνδρα. Τό 1953 νυμφεύθηκε τήν Εἰρήνη Γιάννη Ζήσιμου Πετρούδη, ἀπό τόν Λάρνακα τῆς Λαπήθου (ξαδέλφη τῆς μητέρας μου Καλλισθένης Στ. Πετρούδη), μέ τήν ὁποία ἀπέκτησε τέσσερα παιδιά: τόν Ἀνδρέα, τόν Κώστα, τόν Γιάννη, πού μετονομάστηκε σέ Σπύρος μετά τόν θάνατο τοῦ πατέρα του, καί τή Χρυστάλλα. Νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Ἀνδρέας ἔπεσε ἡρωικά μαχόμενος κατά τήν τουρκική εἰσβολή τοῦ 1974.

Ὁ Σπύρος Χατζηγιακουμῆ, κατατάγηκε στίς τάξεις τῆς ΕΟΚΑ τό 1955 καί ἀνέλαβε σύνδεσμος καί τροφοδότης τῶν ἀντάρτικων ὁμάδων στήν περιοχή τοῦ Πενταδακτύλου. Συνελήφθη κατά τήν ἔφοδο τοῦ βρετανικοῦ στρατοῦ στήν Κυθρέα στίς 12 Ὀκτωβρίου τοῦ 1958 καί κατέληξε μαζί μέ ἄλλους, κυριολεκτικά, ἁλυσοδεμένος στόν στάβλο τῆς μάντρας τοῦ Σαββῆ τοῦ Καλογήρου. Στίς 13 τοῦ ἴδιου μήνα, τό βράδυ, κλήθηκε γιά ἀνάκριση. Ἐκεῖ βασανίστηκε ἀνελέητα. Τό ἑπόμενο πρωί μεταφέρθηκε ἀπό Ἄγγλους ἔνοπλους στρατιῶτες καί Τούρκους ἐπικουρικούς στήν ὀροσειρά τοῦ Πενταδακτύλου ὅπου τοῦ ζητήθηκε ἐπίμονα νά ὑποδείξει κρησφύγετα τῶν καταζητούμενων. Ἀρνούμενος νά ὑποκύψει καί νά καταδώσει τούς ἀγωνιστές, ξυλοκοπήθηκε ἄγρια ἐπανειλημμένα. Στή συνέχεια μεταφέρθηκε πίσω στό μανδρί, ὅπου συνεχίστηκαν τά βασανιστήρια. Ὁ ἥρωας δέν ἄντεξε τά μαρτύρια καί ξεψύχησε στίς 16 Ὀκτωβρίου.

Στίς 17 τοῦ μήνα, Ἄγγλοι στρατιῶτες μετέφεραν στό χωριό νεκρό τόν Σπύρο Χατζηγιακουμῆ καί κατευθύνονταν πρός τό νεκροταφεῖο. Οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ, πού ἀντιλήφθηκαν τίς προθέσεις τῶν Ἄγγλων μέ ποιό ἀπάνθρωπο τρόπο θά τόν θάψουν, τότε ξεχύθηκαν στούς δρόμους ἀγνοώντας τόν περιορισμό, ὅρμησαν καί ἀπέσπασαν τόν νεκρό καί τόν μετέφεραν στήν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Ἄννας τῆς Συρκανιᾶς, ὅπου τελέστηκε ἡ κηδεία. Ἡ χήρα σύζυγός του, Εἰρήνη Χατζηγιακουμή, περιγράφοντας τό τί ἀντίκρισε στά πόδια του, εἶχε πεῖ πώς αὐτά ἦταν τρυπημένα λές καί κρατοῦσες μπάρα μέ βελόνες καί τόν κτυπούσες, ἐνῶ γυναῖκες πού ξεσκέπασαν τό σκήνωμα, διαπίστωσαν πώς τό κεφάλι του ἀπό πίσω ἦταν κούφιο, καί στό κάτω μέρος τῆς κοιλιᾶς ὑπῆρχε τρύπημα ἀπό ξιφολόγχη.

Στήν ταφή του, πού ἔγινε ὑπό τήν ἀπειλή τῶν ὅπλων, ὁ ἱερέας σκόπιμα δέν ἔριξε χῶμα στό φέρετρο γιά νά γίνει τό βράδυ ἐκταφή τοῦ νεκροῦ γιά νεκροψία, τήν ὁποία οἱ Ἄγγλοι δέν εἶχαν διενεργήσει ὅπως προβλεπόταν ἀπό τόν νόμο. Ὁ τάφος ὅμως ἐφρουρεῖτο τόσο ἀπό στρατιῶτες ὅσο καί ἀπό ἑλικόπτερο γιά δέκα μέρες καί ἔτσι ἡ ἐκταφή ἦταν ἀδύνατη. Ἡ σύζυγός του μετά τήν ταφή δήλωσε: «Εἶμαι περήφανη γιά τόν ἄντρα μου. Χαλάλι τῆς Ἑλλάδας καί τῆς Κύπρου καί τῆς Πατρίδας ὁ ἄντρας μου».

Εἶναι ἐνδιαφέρον μετά ἀπό 70 χρόνια νά δώσουμε τίς ἀκόλουθες περιγραφές τοῦ αἰνιγματικοῦ θανάτου τοῦ Σπύρου Χατζηγιακουμῆ. Ὅσες προσπάθειες ἔκανε ἡ οἰκογένεια γιά νά λάμψει ἡ ἀλήθεια ἔπεσαν στό κενό. Στή θανατική ἀνάκριση τοῦ τότε ἰατροδικαστή Χρίστου Ἰωαννίδη μέ ἡμερομηνία ἕνα χρόνο μετά τή δολοφονία, ἡ αἰτία θανάτου του ἔμεινε ἀναπάντητη (open verdict), ἀφοῦ ὅπως ὁ ἴδιος περιέγραφε στήν ἔκθεσή του, οἱ ἐξηγήσεις πού ἔλαβε ἀπό τά ἐμπλεκόμενα πρόσωπα, δέν ἦταν πειστικές. Στήν πραγματικότητα, οἱ ἄνδρες τῶν βρετανικῶν μυστικῶν ὑπηρεσιῶν, σέ μία προσπάθεια νά καλύψουν τό ἀποτρόπαιο ἔγκλημά τους, εἶπαν ἀργότερα πώς ὁ Σπ. Χατζηγιακουμῆ ἐπιχείρησε νά ἀποδράσει καί στήν προσπάθειά του αὐτή ἔπεσε ἀπό ἕνα ἀπόκρημνο λόφο καί χτύπησε θανάσιμα στό κεφάλι.

Πρόσφατα, ἡ βρετανική ἐφημερίδα «Mail on Sunday» ἀναφέρθηκε στό κέντρο κράτησης τῆς Κυθρέας καί τούς βασανισμούς πού ὑπέστησαν ἐκεῖ κρατούμενοι ἀγωνιστές, στηριζόμενη στίς μαρτυρίες τοῦ τότε Grenadier Guard, Jamie Eiken, ὅπως καταγράφηκαν στό βιβλίο «Unsung Heroes … and a few villains» τοῦ Algy Cluff. Ὁ Eiken, μαζί μέ δύο συναδέλφους του, ἦταν φρουρός ἔξω ἀπό τό κέντρο κράτησης τῆς Κυθρέας καί τή νύχτα πού βασανίστηκε ὁ Σπύρος Χατζηγιακουμῆ ἄκουγε τίς κραυγές τοῦ μαρτυρίου. Ὁ φίλος του, Ταγματάρχης Mike Sturton, μαθαίνοντας ἀπό τόν ἴδιο τά συμβάντα καί θέλοντας ἡ ὑπόθεση νά φτάσει στά αὐτιά τοῦ ἴδιου τοῦ Κυβερνήτη, Hugh Foot, χωρίς νά διακινδυνεύσει συγκάλυψη τῶν γεγονότων ἀπό τόν στρατό, πῆγε στόν ἰδιαίτερο γραμματέα του, Rob Browning, μαζί μέ τόν ὁποῖο ἑτοίμασαν ἐπίσημη ἐπιστολή καταγγελίας.

Ὅταν ὁ Κυβερνήτης ἐνημερώθηκε γιά τά ὅσα φρικτά εἶχαν λάβει χώρα στούς λόφους τῆς Κυθρέας, ἔδωσε ἐξοργισμένος ἐντολή νά τόν συνοδεύσουν στό σημεῖο. Ἡ ἐπικείμενη ἔφοδος τοῦ Κυβερνήτη στό κέντρο κράτησης διέρρευσε καί οἱ ὑπαίτιοι τοῦ θανάτου τοῦ Χατζηγιακουμῆ φρόντισαν νά κρύψουν κάθε ἴχνος. Ἔτσι ὅταν πια ἔφτασε ὁ Κυβερνήτης δέ βρῆκε ἀπολύτως τίποτα πού νά ἀποδεικνύει ὅσα εἶχαν καταγγελθεῖ, παρά μόνο στοιβαγμένους κρατούμενους νά κείτονται σέ ἄθλιες συνθῆκες μέσα στόν ἀχυρώνα.

Παρά τή σφοδρή ἐχθρότητα πού δέχτηκαν οἱ δύο πρωτεργάτες τῆς ἀποκάλυψης ἀπό τόν στρατό καί τήν προσπάθεια παραποίησης τῶν ὅσων συνέβησαν, μερικά χρόνια ἀργότερα δύο ἀξιωματικοί τοῦ στρατοῦ πού εἶχαν σχέση μέ τό ἀνακριτικό κέντρο, ἀναγκάστηκαν σέ ἀποχώρηση ἀπό τήν ὑπηρεσία.

Θά κάνουμε ἀναφορά σέ ἀκόμη ἕνα ἥρωα, ὁ ὁποῖος ἕλκει τήν καταγωγή του καί ἀπό τή Βατυλή.

Ὁ ἥρωας Μᾶρκος Δράκος, ἀγωνιστής κατά τήν περίοδο τῆς Ἀγγλικῆς ἀποικιοκρατίας. Γεννήθηκε στίς 24 Σεπτεμβρίου 1932 στή Λεύκα Λευκωσίας καί ἦταν τό ἕνα ἀπό τά τρία παιδιά τῆς οἰκογένειας τοῦ Κυριάκου καί τῆς Δέσποινας Δράκου, ἀπό τή Βατυλή. Ἦταν λογιστής στό ἐπάγγελμα. Ἐντάχθηκε ἀπό πολύ νωρίς στήν ΟΧΕΝ Λευκωσίας, ἡ ὁποία ἦταν τό φυτώριο τῶν ἁγνῶν ἀγωνιστῶν τῆς ΕΟΚΑ. Ἀνέλαβε ἀρχηγός ὁμάδας μέ τό ψευδώνυμο Λυκούργος, ἤ καί Μαβίλλης, ἡ ὁποία πέτυχε ἀρκετές ἐπιθέσεις ἐναντίον τῶν Βρετανῶν.

Πρίν ἀπό 70 χρόνια, τήν 1η Ἀπριλίου 1955, ἐπιτέθηκε μέ τήν ὁμάδα του στήν Κυπριακή Ραδιοφωνική Ὑπηρεσία καί στίς 19 Ἰουνίου 1955 ὀργάνωσε βομβιστική ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ ἀστυνομικοῦ σταθμοῦ τῆς Πύλης Κερύνειας στή Λευκωσία. Στίς 25 Μαΐου 1955 τέθηκε ἐπικεφαλῆς τῆς ἀπόπειρας δολοφονίας ἐναντίον τοῦ Βρετανοῦ Κυβερνήτη Armitage στό κινηματοθέατρο Παλλάς, στή Λευκωσία. Ὁ ἐκρηκτικός μηχανισμός τοποθετήθηκε κάτω ἀπό τό κάθισμα τοῦ Armitage, τόν ὁποῖο ἑτοίμασε ὁ Μᾶρκος Δράκος. Λόγω ὅμως κακῆς λειτουργίας τοῦ ὡρολογιακοῦ μηχανισμοῦ, ἐξερράγη μετά τή λήξη τῆς παράστασης καί ἀφοῦ ἀποχώρησε ὁ Κυβερνήτης. Διενεργήθηκαν καί ἄλλες πράξεις ἀντίστασης: κατέστρεψε δύο φορές τό γεφύρι τοῦ Κοκκινόγκρεμου, συνελήφθη καί δραπέτευσε τή νύκτα τῆς 23ης Σεπτεμβρίου 1955 ἀπό τό Κάστρο τῆς Κερύνειας, μαζί μέ ἄλλους 16 ἀντάρτες. Οἱ Βρετανοί τόν ἐπικήρυξαν ἀντί τοῦ ποσοῦ τῶν 5.000 λιρῶν. Ἀργότερα ἐπαναδημιούργησε τήν ὁμάδα του μέ τό ὄνομα Οὐρανός καί συνέχισε τόν Ἀγῶνα παίρνοντας μέρος στήν ἐπίθεση στό Μερσινάκι ὅπου ἔπεσε νεκρός ὁ Χαράλαμπος Μούσκος. Ἀκολούθως, στίς 12 Νοεμβρίου 1956 μαζί μέ τόν Πολύκαρπο Γιωρκάτζη ἔστησαν ἐνέδρα στήν Ξεραρκάκα ἐναντίον φάλαγγας στρατιωτικῶν ὀχημάτων στόν δρόμο Λεύκας-Καλοπαναγιώτη.

Στίς 15 Ἰανουαρίου 1957 ὁ Μᾶρκος Δράκος καί τέσσερις ἀντάρτες εἶχαν ὑποχρεωθεῖ νά ἐγκαταλείψουν τό κρησφύγετό τους στήν περιοχή Τρουλινός στήν ὀρεινή κοινότητα Καλοπαναγιώτης, κατόπιν ἐκτεταμένων ἐρευνῶν πού ἄρχισαν ἐκεῖ οἱ Βρετανοί, τό βράδυ τῆς 18ης Ἰανουαρίου 1957. Γιά τόν λόγο αὐτό μετακινήθηκαν, ὁ Μᾶρκος καί ἡ ὁμάδα του, στήν περιοχή τῆς Εὐρύχου. Ἐκεῖ, ἔχοντας βοήθεια ἀπό ἕναν τροφοδότη ἀπό τήν Τεμβριά, ἔκαναν προσπάθειες γιά δημιουργία ἑνός νέου κρησφύγετου. Ὅμως, ἐνῶ κινοῦνταν μέσα στό σκοτάδι ὑπό σφοδρή θύελλα, ἔπεσαν ξαφνικά σέ ἐνέδρα τῶν Βρετανῶν, οἱ ὁποῖοι ἄνοιξαν ἀμέσως πῦρ ἐναντίον τους. Ὁ Μᾶρκος Δράκος δέχθηκε ξαφνικές ριπές καί ἔπεσε νεκρός σέ ἡλικία 25 ἐτῶν. Ἦταν 18 Ἰανουαρίου 1957.

Τά ἀνωτέρω ἡρωικά πρόσωπα, ἀνάμεσα σέ ὅλους τούς ἥρωες τοῦ ἔπους τοῦ ‘55, μέ τή ζωή, τή δράση, τούς ἀγῶνες καί τίς θυσίες τους εἶναι μία διάπλατη εἰκόνα τοῦ τί ξεκίνησε πρίν 70 ἔτη, τήν 1η Ἀπριλίου 1955 καί τί ἀκολούθησε καί διήρκησε γιά 4 ἔτη.

Ἐμεῖς, ὁ καθένας ἀπό τή θέση εὐθύνης καί ἀποστολῆς του, νά κρατᾶμε τήν ἀξία μέ αὐταπάρνηση, τό ὡραῖο, τό τίμιο, τό ἀληθινό, τό ἀξιοπρεπές, πέρα καί πάνω ἀπό ἐφήμερες ἰδιοτελεῖς ἀνάγκες καί ἀναφορές. Ἄς δοῦμε τό ὅλο, ἄς παρακαλέσουμε τόν Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης νά μᾶς χαρίσει ἀκτῖνα αἰσιοδοξίας γιά τό παρόν καί τό μέλλον, νά μᾶς φωτίσει καί νά μᾶς καθοδηγήσει σέ ἑνότητα, ἀγάπη, συνεργασία, ἀλληλεγγύη, ἐργατικότητα γιά τή διαμόρφωση, ὅσο οἱ συνθῆκες καί οἱ ἐπίζηλοι μᾶς ἐπιτρέπουν, ἕνα εἰρηνικό περιβάλλον γιά ὅλους τούς νόμιμους κατοίκους ὅπου θά βιώνεται ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ μετά δικαιοσύνης. Ἡ ἀπελευθέρωση εἶναι ἡ δικαίωση τοῦ ἀγῶνα τοῦ 1955-59.

Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό “Παρέμβαση Εκκλησιαστική”, τεύχος 60 (Ιανουάριος – Απρίλιος 2025), σελ. 19-26.