Μέλαθρον Λέσχης Κομοτηνής

Γράφει ο Ιωάννης Ελ. Σιδηράς*

• Επί τη συμπληρώσει 112 ετών (1912-2024) από της καταθέσεως του θεμελίου λίθου ανεγέρσεως από τον Μητροπολίτη Μαρωνείας Νικόλαο Σακκόπουλο (1902- 1914).

Ιστορικός ο τόπος όπου ίσταται το παλαίφατο «Μέλαθρον Μέγαρον» της Λέσχης Κομοτηνής. Στον συγκεκριμένο τόπο, κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας, ήταν η καρδιά της ιστορικής χριστιανικής συνοικίας της τότε Γκιουμουλτζίνης υπό την ονομασία «Βαρώσι». Στο ίδιο οικόπεδο και μάλιστα σε μεγαλύτερη έκταση εκτείνετο το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το «Επισκοπείο ή Μητρόπολις», όπου εστεγάζοντο τα γραφεία διοικήσεως και η προσωπική οικία του εκάστοτε Μητροπολίτου Μαρωνείας. Το αρχικό εκείνο Μητροπολιτικό Μέγαρο ανηγέρθη επί των ημερών του Μητροπολίτου Μαρωνείας Δανιήλ (1821-1838), ο οποίος υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους αρχιερείς της ιστορικής Μητροπόλεως Μαρωνείας.

Ο Ηπειρώτης Ιατρός Μ. Μελίρρυτος, ο οποίος εκείνη την εποχή διαβιούσε στην Μαρώνεια, στο ιστορικό πόνημά του, υπό τον τίτλο: «Περιγραφή ιστορική και Γεωγραφική» (1871), γράφει σχετικώς: «Εν τη συνοικία ταύτη του Βαρωσίου, υπάρχει η τε Μητρόπολις και η Μητροπολιτική Εκκλησία (εννοεί τον Μητροπολιτικό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Παναγία), εντός ταύτης φυλάττεται και κοιμάται τον νήδυμον ύπνον, η πολύτιμος βιβλιοθήκη του αοιδίμου και σοφού Μητροπολίτου Αγίου Μαρωνείας κ. Κυρίλλου, την οποίαν η Μεγάλη Εκκλησία (εννοεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως) εδώρησεν εις την επαρχίαν ταύτην (1863).

Η Μητρόπολις, ήτοι, η κατοικία του κατά καιρόν Μητροπολίτου, εκτίσθη δαπάναις της Ορθοδόξου κοινότητος, απάσης της επαρχίας, επί των ημερών του αοιδίμου Μητροπολίτου κ. Δανιήλ. Περιέχει δε εις το κάτω μέρος τέσσερα δωμάτια και εις το άνω πέντε, έτι μαγειρείον, σταύλον και κηπάριον.

Εις τον περίβολον της Εκκλησίας ταύτης υπάρχουν η Αλληλοδιδακτική και Ελληνική σχολή, προς δε και Παρθεναγωγείον».

Το εν λόγω ιστορικό Μητροπολιτικό Μέγαρο εκάλυψε τις ποιμαντικές – διοικητικές ανάγκες της Μητροπόλεως Μαρωνείας μέχρι και το έτος 1912, οπότε ο τότε Μητροπολίτης Νικόλαος Σακκόπουλος (1902-1914) απεπειράθη την ανέγερση νέου Μητροπολιτικού Μεγάρου στο ίδιο ακριβώς οικόπεδο όπου είχε ανεγερθεί και το παλαιό Μητροπολιτικό Οίκημα και από το έτος 1921 στεγάζεται η Λέσχη Κομοτηναίων.

Άξια μνείας, εν προκειμένω, είναι τα όσα φιλοπρόοδα και φιλόμουσα ελάμβανον χώρα κατά την περίοδο που Μητροπολίτης Μαρωνείας ήταν ο αοίδημος και φιλογενής Νικόλαος Σακκόπουλος (1902-1914).

Από πάσης απόψεως, ο Μητροπολίτης Νικόλαος υπήρξε ανήρ ρέκτης, δραστήριος και προοδευτικός. Με την ανάληψη των καθηκόντων του πρώτιστο μέλημά του εθεώρησε να καταρτίσει και να θέσει σε εφαρμογή τον κανονισμό διοικήσεως, διαχειρίσεως και λειτουργίας των γραφείων της Μητροπόλεως, των Ενοριακών Επιτροπών, της Δημογεροντίας, της Κοινοτικής αντιπροσωπείας της επαρχίας Μαρωνείας και των Σχολικών Εφορειών.

Με τον κανονισμό αυτόν ετέθη πλήρης τάξη σε όλες τις κοινοτικές υποθέσεις της Εκκλησιαστικής Επαρχίας Μαρωνείας κατά την περίοδο της ποιμαντορίας του. Η χρηστή διοίκηση και η τιμία διαχείριση της εκκλησιαστικής και σχολικής περιουσίας, οι εισφορές των ενοριτών, οι πόροι των ιερών ναών και οι δωρεές των ευεργετών και των δωρητών εδημιούργησαν μίαν όλως εξαιρετική οικονομική άνθηση και ευεξία στο ταμείο της ελληνικής κοινότητος και της Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας.

Στην οικονομική αυτή ευχέρεια στηριζόμενος ο αοίδιμος και φιλοπρόοδος Μητροπολίτης Νικόλαος, ύστερα και από την σύμφωνη γνώμη της κοινοτικής δημογεροντίας Κομοτηνής αποφασίζουν την κατεδάφιση του πεπαλαιωμένου Μητροπολιτικού Μεγάρου.

Αξιομνημόνευτα εν προκειμένω είναι τα όσα γράφει ο αείμνηστος Κομοτηναίος ιστοριοδίφης Αθανάσιος Αθανασιάδης για το παλαιό Μητροπολιτικό Μέγαρο, αναφέροντας τα εξής: «Η κατεδαφισθείσα παλαιά Μητρόπολις ήτο εν διώροφον κτίριον, Μοναστηριακού τύπου, με ευρείαν αίθουσαν εις την είσοδον του ισογείου, εστρωμένην με πλάκας σχιστολίθου, με σειράς κελλίων εις το βάθος των οποίων ευρίσκετο το Δεσποτικόν και η αίθουσα υποδοχής. Η κατασκευή ήτο μικρή, ξυλόπηκτος κατά το πλείστον και εξωτερικώς ήτο βαμμένη η πρόσοψις με χρώμα σκούρο μπλε.

Εις την παλαιάν αυτήν Μητρόπολιν κατέφυγε το 1910 ο Ιατροφιλόσοφος Αλή Ριζά Τεφήκ, Αρχηγός του Κόμματος της «Ελευθερίας και Συνεννοήσεως» δια να σωθεί από τας χείρας των διαβοήτων ανά την Οθωμανικήν Αυτοκρατορίαν Εφέδων της Κομοτηνής, οι οποίοι ανήκοντες εις το αντίπαλον κόμμα της «Ενώσεως και Προόδου» του Νεοτουρκικού Κομιτάτου, τον εκακοποίησαν τραυματίσαντες αυτόν σοβαρώς εις την κεφαλήν».

Αφού λοιπόν απεφασίσθη από τον Μητροπολίτη Νικόλαο και την Κοινοτική Δημογεροντία Κομοτηνής η ανέγερση νέου Μητροπολιτικού μεγάρου, στις αρχές του 1912 κατεδαφίσθη το παλαιό Μητροπολιτικό Οίκημα και στο ίδιο οικόπεδο άρχισε η ανοικοδόμηση εκ θεμελίων νέου Επισκοπείου το οποίο έμελλε με περιπέτειες να εξελιχθεί στο σημερινό κτίσμα της Λέσχης Κομοτηνής.

Κατά την πολυετή έρευνά μας στους Κώδικες της Πατριαρχικής Αλληλογραφίας του Πατριαρχικού Αρχειοφυλακίου στο Φανάρι σχετικά με το πρόσωπο του Μητροπολίτου Μαρωνείας Νικολάου Σακκόπουλου (1902-1914), ο οποίος κατά την διετία (1912-1914) ήταν συνοδικό μέλος της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, ήλθε «τύχη αγαθή» στα χέρια μας πατριαρχικό έγγραφο σύμφωνα με το οποίο ο Μητροπολίτης Νικόλαος αφού είχε ζητήσει άδεια από τον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ τον Μεγαλοπρεπή (1901-1912), μετέβη στην Κομοτηνή, όπου και η έδρα της Μητροπόλεως Μαρωνείας, κατά την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου του έτους 1912 και κατά τα ειθισμένα της Εκκλησίας, σε μεγαλοπρεπή Εκκλησιαστική Ιεροπραξία έθεσε τον θεμέλιο λίθο για την ανέγερση του νέου Μητροπολιτικού Μεγάρου και εν συνεχεία επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη προς εκπλήρωση των συνοδικών του καθηκόντων.

Σχετική αναφορά στο σημαντικό τούτο γεγονός γίνεται την εποχή εκείνη και στο επίσημο εκκλησιαστικό περιοδικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που ήταν η «Εκκλησιαστική Αλήθεια», όπου αναφέρονται τα εξής: «ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ- Επανήλθεν εκ της επαρχίας αυτού, ο εκ των Σεβασμ. Συνοδικών Μητροπολίτης Μαρωνείας κ. Νικόλαος, προεδρεύσας τη παρελθούση Παρασκευή της τελετής επί τη καταθέσει του θεμελίου λίθου ευπρεπούς οίκου μητροπολιτικού εν Γκιουμουλτζίνη».

Η ανέγερση του νέου Μητροπολιτικού Μεγάρου είχε προχωρήσει αρκετά, αλλά οι εργασίες ανοικοδομήσεως έπαυσαν λόγω των Βαλκανικών πολέμων και της επταετούς δεινής και δυσβάστακτης βουλγαρικής κατοχής του Καζά Γκιουμουλτζίνης και εν γένει της Θράκης (1913-1919). Το κτίριο, όπως αποτυπώνεται στις διασωθείσες παλαιές φωτογραφίες της εποχής εκείνης, παρέμεινε ημιτελές μέχρι το 1921, ακόμη δηλαδή και μετά την ενσωμάτωση της Κομοτηνής και εν γένει της Θράκης στον Εθνικό κορμό της Ελλάδος (14 Μαΐου 1920).

Σημειωτέον ότι κατά την διάρκεια της επταετούς βουλγαρικής κατοχής η Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας, αρχικώς μεν, εστεγάζετο προσωρινώς στον δεύτερο όροφο της Τσανακλείου Αστικής Σχολής Αρρένων, την οποία είχαν καταλάβει οι Βουλγαροκομιτατζήδες εξαρχικοί, έπειτα δε, σε ιδιωτικές κατοικίες ευπόρων Κομοτηναίων, επειδή οι Βούλγαροι βιαίως απαίτησαν την απομάκρυνση των υπηρεσιών της Μητροπόλεως από την Τσανάκλειο Σχολή. Μετά την ενσωμάτωση της Θράκης στην Ελλάδα (1920) η Μητρόπολη Μαρωνείας για τέσσερις δεκαετίες (1921-1962) είχε την έδρα της στο παλαιό οίκημα της οδού Νεστ. Τσανακλή, όπου σήμερα στεγάζεται ο «Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής». Από δε του έτους 1962 και μέχρι σήμερα η Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας στεγάζεται στο Μητροπολιτικό Μέγαρο στην πλατεία Αυτοκράτορος Θεοδοσίου, το οποίο ανήγειρε ο αοίδιμος Μητροπολίτης Μαρωνείας Τιμόθεος Ματθαιάκης (1954-1974).

Όταν λοιπόν το 1921 ολοκληρώθηκε η παλιννόστηση των Κομοτηναίων προσφύγων μετά τον αναγκαστικό επταετή εκτοπισμό τους ένεκα της βουλγαρικής κατοχής και επειδή η Μητρόπολη Μαρωνείας «τελούσε εν χηρεία» λόγω του θανάτου του Μητροπολίτου Μαρωνείας Μελισσηνού Χριστοδούλου (1914-1921), το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε τοποθετήσει προσωρινώς (1920-1922) ως Πατριαρχικό Έξαρχο και Τοποτηρητή της Μητροπόλεως Μαρωνείας τον εκ Μαρωνείας καταγόμενο Αρχιμανδρίτη Μιχαήλ Κωνσταντινίδη, μετέπειτα Μητροπολίτη Κορίνθου και εν συνεχεία Αρχιεπίσκοπο Αμερικής (+1959).

Με την εμπνευσμένη πρωτοβουλία του Αρχιμανδρίτου Μιχαήλ Κωνσταντινίδη συγκεντρώθηκε δι’ ατόκων δανείων, τα οποία εχορηγήθησαν υπό των μόλις εκ της προσφυγιάς επανελθόντων Κομοτηναίων, το απαιτούμενο χρηματικό ποσό και μέσα σε ένα έτος (1921) αποπερατώθηκε το από του έτους 1912 ημιτελές Μέγαρο.

Τα εγκαίνια της Λέσχης Κομοτηναίων έλαβαν χώρα κατά το έτος 1922 από τον νεοεκλεγέντα Μητροπολίτη Μαρωνείας Άνθιμο Σαρρίδη (1922-1938), τον από Βιζύης και Μηδείας, όπως τούτο αποθανατίζεται μοναδικά σε διασωθείσα παλαιά φωτογραφία της εποχής. Το 1921 ιδρύθηκε με πρωτοβουλία των τότε επιφανών Κομοτηναίων και ο Σύλλογος Κομοτηναίων η «ΕΝΩΣΙΣ», ο οποίος υπήρξε ο πρώτος πολιτιστικός σύλλογος της Κομοτηνής μετά την απελευθέρωση της πόλεως και εν γένει του Νομού Ροδόπης και της ενσωματώσεώς τους στην Ελλάδα. Η ονομασία του Συλλόγου δεν είναι διόλου τυχαία, επειδή ακριβώς ήδη από το 1909 είχε συσταθεί και λειτουργούσε στην τότε Οθωμανοκρατούμενη Γκιουμουλτζίνα ανάλογος Σύλλογος Κομοτηναίων υπό την ονομασία «ΕΝΩΣΙΣ».

Τότε απεφασίσθη, κατόπιν κοινής και ομοφώνου συμφωνίας όλων, η μεν Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας να συνεχίσει να στεγάζεται στο οίκημα επί της οδού Νέστορος Τσανακλή, το δε αποπερατωθέν Μέγαρο να χρησιμεύσει ως «Λέσχη της Ενώσεως Κομοτηναίων».

Τα άτοκα δάνεια δεν απεδόθησαν ποτέ. Οι δε ανακαινιστικές βελτιώσεις και η επίπλωση των εσωτερικών χώρων της Λέσχης εγένοντο και πάλι δια δωρεών, όπως η δωρεά πολυτελέστατων επίπλων, τα οποία αποτελούν ιστορικά καλλιτεχνικά κειμήλια, αν και δεν γνωρίζουμε σήμερα πού βρίσκονται, υπό του εν Αιγύπτω εγκατεσταμένου, ευπόρου Κομοτηναίου, Σοφοκλέους Δάφτσου και πολλών άλλων. Δυστυχώς, σήμερα, τα αρχεία της Λέσχης Κομοτηναίων, τα αφορώντα την προ του 1945 περίοδο δεν σώζονται διότι κατεστράφησαν από τους βουλγαροκομιτατζήδες κατά την περίοδο της Β΄ βουλγαρικής κατοχής (1941- 1944) στο Νομό Ροδόπης.

Έκτοτε, η Ένωση Κομοτηναίων κατέβαλλε ετήσιο ενοίκιο στο Μητροπολιτικό ταμείο μέχρι που το έτος 1959 και επί της αρχιερατείας του Μητροπολίτου Μαρωνείας Τιμοθέου Ματθαιάκη (1954-1974) και επί της προεδρίας στην Ένωση Κομοτηναίων του Βασιλείου Τάσσου, το Μέγαρο της Λέσχης Κομοτηνής, το οποίο ήταν ιδιοκτησίας της Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας, επωλήθη στον Σύλλογο Κομοτηναίων η «ΕΝΩΣΙΣ» και με το αντίτιμο ο Μητροπολίτης Μαρωνείας Τιμόθεος εθεμελίωσε (1958), ανήγειρε και εγκαινίασε την 15η Απριλίου του 1962 το νέο Μητροπολιτικό Μέγαρο επί της πλατείας του Αυτοκράτορος Θεοδοσίου, όπου μέχρι και σήμερα στεγάζονται το Επισκοπείο και τα γραφεία διοικήσεως της Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής.

Ως βάση της ιστορικής μελέτης μας είναι τα διασωθέντα μετά το 1945 αρχειακά έγγραφα του Συλλόγου, τα οποία αποτελούν το κατά περιόδους τροποποιημένο ή συμπληρωμένο από τις εκάστοτε Γενικές Συνελεύσεις των μελών του Συλλόγου κείμενο του «Καταστατικού» λειτουργίας του υπό την ιστορική επωνυμία «ΕΝΩΣΙΣ». Έτσι, πληροφορούμεθα στα δύο άρθρα του εγκεκριμένου από το Πρωτοδικείο Ροδόπης Καταστατικού του 1953, το οποίο κατεστρώθη κατά τροποποίηση του προηγουμένου καταστατικού του 1932, ότι: «Σκοπός του Συλλόγου μηδεμίαν πολιτικομματικήν χροιάν έχοντος είναι η δια διαλέξεων ηθική ενίσχυσις και ανάπτυξις πασών των τάξεων, η επαγρύπνησις και φροντίς εν γένει δια παν ό,τι δύναται να συντελέση προς το καλόν του τόπου και προς κοινωνικήν πρόοδον των μελών του και της κοινωνίας της Κομοτηνής».

Στο δε καταστατικό του 1970, στο άρθρο 2, αναφέρεται ότι: «Σκοπός του Συλλόγου μηδεμίαν πολιτικομματικήν χροιάν έχοντος είναι η δια διαλέξεων ηθική ενίσχυσις και ανάπτυξις πασών των τάξεων, η επαγρύπνησις και φροντίς εν γένει δια παν ό,τι δύναται να συντελέση προς το καλόν του τόπου και προς κοινωνικήν πρόοδον των μελών του αλλά και της κοινωνίας της Κομοτηνής, η οργάνωσις και ενίσχυσις πάσης πνευματικής και φιλανθρωπικής κινήσεως, η ενίσχυσις και άλλων σωματείων ή οργανώσεων επιδιωκόντων πνευματικούς και γενικούς φιλανθρωπικούς σκοπούς και έργα κοινής ωφελείας».

Τέλος, κατά το έτος 2000, ο Σύλλογος Κομοτηναίων «Η ΕΝΩΣΙΣ», στα «Ελευθέρια» της Θράκης, για την συμπλήρωση 80 ετών (1920-2000) από της ενσωματώσεως της Θράκης στον εθνικό κορμό της Ελλάδος, τύπωσε και κυκλοφόρησε ένα φυλλάδιο – αφιέρωμα στο μεγάλο αυτό εθνικό γεγονός για τον τόπο μας, όπου μεταξύ άλλων αναγράφονται τα εξής:

«Ο Σύλλογος Κομοτηναίων «Η ΕΝΩΣΙΣ» είναι ο πρώτος πολιτιστικός Σύλλογος που ιδρύθηκε μετά την απελευθέρωση το 1921.

Το παραδοσιακό κτίριο που στεγάζεται προσέφερε πολλαπλές υπηρεσίες στους κατοίκους της πόλης, ιδιαίτερα την εποχή που απουσίαζαν οι κατάλληλες αίθουσες για κοινωνικούς σκοπούς, όπως διαλέξεις, χοροί, εκθέσεις και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του κτιρίου αποτελεί στολίδι της Κομοτηνής, αφού τοποθετείται στο κέντρο της πόλης και μάλιστα στον ιστορικό δομικό ιστό αυτής, μεταξύ του Βυζαντινού τείχους, του Μητροπολιτικού Ναού της Παναγίας, της Τσανακλείου Σχολής και της εισόδου της ονομαστής Βενιζέλου.

Τα μέλη του συλλόγου με συγκίνηση αναπολούν τις αναμνήσεις του παρελθόντος και νοιώθουν ότι υπηρετούν την ιστορία και την παράδοση της πόλης, αφού η ιστορία του είναι συνδεδεμένη με αυτήν, η δε ύπαρξή του αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά για τους επερχομένους».

«Εμνήσθην ημερών αρχαίων, εμελέτησα και κατέγραψα». Το μέλλον…;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Βλ. -Ιωάννου Ελ. Σιδηρά, Ο Μητροπολίτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου Νικόλαος Σακκόπουλος και η εποχή του (1862-1927), Θεσσαλονίκη 2001.

-Του ιδίου, Ο Μητροπολίτης Μαρωνείας, Θάσου και Σαμοθράκης Νικόλαος Σακκόπουλος (1862-1927), περιοδικό «Ενδοχώρα», 85 (2003) 53-62.

-Μητροπολίτου Μαρωνείας Τιμοθέου, Εις την Υπηρεσίαν της Εκκλησίας. Πεπραγμένα μιας δεκαετίας, Αθήναι 1965.

*O κ. Ιωάννης Ελ. Σιδηράς είναι Θεολόγος – Εκκλησιαστικός Ιστορικός – Νομικός, καθώς και υπεύθυνος διαχειριστής του ιστολογίου “ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΣ ΑΜΒΩΝ ΦΑΝΑΡΙΟΥ“.