Μια ιστορική μαρτυρία για το ελάχιστα γνωστό ναυτικό νοσοκομείο της Πάτρας

Την λειτουργία ενός ελάχιστα γνωστού στρατιωτικού νοσοκομείου στην Πάτρα, το οποίο πρόσφερε τις υπηρεσίες του κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, παρουσιάζει σήμερα το Αθηναϊκό – Μακεδονικό  Πρακτορείο Ειδήσεων, με αφορμή την συμπλήρωση 82 χρόνων από την επέτειο του «ΟΧΙ».

Οι μαρτυρίες που υπάρχουν για το νοσοκομείο είναι λίγες και μία από αυτές τις παρουσιάζει σήμερα το ΑΠΕ – ΜΠΕ. Πρόκειται λοιπόν για το ναυτικό νοσοκομείο, το οποίο στεγάστηκε και λειτούργησε στην επονομαζόμενη τότε έπαυλη Ηλιάσκου, στην παραλιακή περιοχή Ροϊτίκων – Μονοδενδρίου, στα Βραχνέικα της Πάτρας, η οποία παλαιότερα ανήκε στον Κ. Σωτηριάδη.

Ο γιατρός Δημήτριος Μπάκαλος

Ακολουθεί απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του γιατρού, Δημητρίου Μπάκαλου, «Η εποχή μου», που αναφέρεται στο ναυτικό νοσοκομείο της Πάτρας, όπου υπηρέτησε ως υποδιευθυντής και το οποίο παραχώρησε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ προς δημοσίευση  ο ∆ρ. Αριστείδης Γ. ∆ιαμαντής, Ιατρός – Ιστορικός της Ιατρικής ∆ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Αρχιπλοίαρχος (ΥΙ) Π.Ν., ε.α.

«…Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου πήγα στην Σχολή Δοκίμων και περίμενα το σήμα της τοποθέτησής µου. Σε λίγο έφθασε ο έφεδρος αρχίατρος Παυλίδης για να µε αντικαταστήσει και κατά το μεσημέρι ήλθε το σήμα της τοποθέτησής µου στο οχυρό Αράξου, το οποίο είχε ως προορισμό την άμυνα του Πατραϊκού Κόλπου. …Πληροφορήθηκα πότε ξεκινά το τραίνο για την Πάτρα και τις βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας ξεκίνησα για τον προορισμό µου. Η διαδρομή ήταν αφάνταστα δύσκολη, το τραίνο υπερπλήρες από τους επιστρατευμένους, αλλά και ο ενθουσιασμός ακράτητος.

Στο τραίνο συνάντησα τον Αρχίατρο Κρέµο, ο οποίος είχε τοποθετηθεί διευθυντής του ανύπαρκτου ακόμη ναυτικού νοσοκομείου Πατρών. Με τον Κρέµο, που είχα γνωρίσει την πρώτη ημέρα της κατάταξής µου στο ναυτικό νοσοκομείο Πειραιώς, επρόκειτο να συνεργαστώ σε όλη την περίοδο του πολέμου Είχε µια ξεχωριστή φυσιογνωμία και όλα τα προσόντα των ανθρώπων που γίνονται εύκολα φίλοι και αγαπητοί σε όλους. Καθόμασταν δίπλα στο τραίνο και ταξιδεύαμε όλη την νύκτα, άυπνοι βέβαια. Τις πρωινές ώρες φθάσαμε έξω από την Πάτρα και σταματήσαμε λίγη ώρα, επειδή είχε σημάνει συναγερμός.

Οι περισσότεροι κατέβηκαν από το τραίνο και γυρίζοντας µας έφεραν τα νέα του απαίσιου βομβαρδισμού των Πατρών της προηγουμένης ημέρας. …Σε λίγο ξεκινήσαμε πάλι και φθάσαμε στην Πάτρα, που είχε την όψη μίας έρημης πόλης. Οι κάτοικοι, φοβούμενοι νέο βομβαρδισμό, την είχαν εγκαταλείψει. Τα μαγαζιά ήταν κλειστά και ενώ πήγαινα να παρουσιαστώ στην ΝΑΠ/1 (Ναυτική Αμυντική περιοχή/1) αντίκρισα για πρώτη φορά νεκρό του πολέμου. Ήταν ξαπλωμένος στον δρόμο, μπροστά στο Δικαστικό Μέγαρο.

…Πριν ξεκινήσω για τον Άραξο, βγήκα στην Πάτρα για να προμηθευθώ επιδεσμικό κυρίως υλικό, επειδή δεν ήξερα τι υπήρχε στο οχυρό. Τα φαρμακεία όμως ήταν κλειστά και η προσπάθειά µου να βρω τους ιδιοκτήτες τους δεν ήταν εύκολη. Ύστερα από πληροφορίες βρήκα κάποιον που ήξερε πού έμενε ο ιδιοκτήτης ενός μεγάλου φαρμακείου. Τον έστειλα να τον ειδοποιήσει, αλλά ο φαρμακοποιός δεν εμφανίστηκε. Μου έστειλε όμως το κλειδί και μαζί την άδεια να πάρω ό,τι θέλω από το φαρμακείο του.

Τις απογευματινές ώρες συνάντησα τον Κρέµο, ο οποίος επέστρεφε από το υποτιθέμενο ναυτικό νοσοκομείο, δηλαδή την κλινική Μαγγανάρα, που επρόκειτο να επιταχθεί µε όλο το υλικό της και να μετατραπεί σε Ναυτικό Νοσοκομείο. Η κλινική, όμως είχε βομβαρδισθεί  την προηγούμενη ημέρα, µε αποτέλεσμα να καταρρεύσει η πρόσοψή της και ο Κρέµος άρχισε να αναζητά άλλο οίκημα. Τελικά βρέθηκε το πιο κατάλληλο, έξω από την Πάτρα, στο Μονοδένδρι, όπου και μεταφέρθηκε το υλικό της κλινικής Μαγγανάρα. Επρόκειτο για την έπαυλη Σωτηριάδη, η οποία επιβλεπόταν από την Τράπεζα Αθηνών, ακριβέστερα από το διευθυντή του υποκαταστήματός της στην Πάτρα.

Στο νοσοκομείο αυτό υπηρέτησα ως υποδιευθυντής καθ’ όλο το διάστημα του Ελληνοϊταλικού πολέμου, μετά από µία σύντομη υπηρεσία στο οχυρό Αράξου. …»

Όπως αναφέρει, μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, ο ∆ρ. Αριστείδης Γ. ∆ιαμαντής, «ο Δημήτρης Μπάκαλος ήταν γιατρός, εκ Νάξου ορμώμενος και εξάδελφος του Μανώλη Γλέζου, ο οποίος κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό με τον βαθμό του Σημαιοφόρου. Στη συνέχεια, υπηρέτησε στο ναυτικό νοσοκομείο Πειραιά και κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου μετακινήθηκε στο ναυτικό νοσοκομείο της Πάτρας, ως υποδιευθυντής, με το βαθμό του υποπλοιάρχου». Κατόπιν, όπως περιγράφει ο Αριστείδης Γ. ∆ιαμαντής, «ο Δημήτρης Μπάκαλος υπηρέτησε στο πρόχειρο ναυτικό νοσοκομείο στο Καστρί της Αθήνας και μετά την Αποδημία του Στόλου διέφυγε στη Μέση Ανατολή, όπου υπηρέτησε στο θωρηκτό ‘Αβέρωφ’ και ως υποδιευθυντής στο ναυτικό νοσοκομείο Αλεξανδρείας, το οποίο στεγάστηκε σε πτέρυγα του ελληνικού ‘Κοτσικείου’ νοσοκομείου. Μετά την Απελευθέρωση αποστρατεύτηκε οικειοθελώς. Υπήρξε διακεκριμένος αιματολόγος. Εξελέγη υφηγητής Παθολογίας και διετέλεσε διευθυντής της Γ΄ παθολογικής κλινικής του ‘Ευαγγελισµού’».

Ο Καθηγητής Ιατρικής Ξενοφών Κοντιάδης

Ένας από τους γιατρούς που υπηρέτησε στο ναυτικό νοσοκομείο Πατρών ήταν ο καθηγητής ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ξενοφών Κοντιάδης.

Ακολουθεί απόσπασμα για τον Ξενοφώντα Κοντιάδη από την «Ιστορία του Τζάνειου νοσοκομείου», του γιατρού Σταµάτη Ι. Μαγιάτη.

«Τον Φεβρουάριο του 1937 ωνοµάσθη Υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1939 Επικουρικός Καθηγητής της Χειρουργικής Παθολογίας και Προπαιδευτικής Χειρουργικής Κλινικής. Τον Μάϊον του 1940 εξελέγη παμψηφεί τακτικός Καθηγητής της ανωτέρω έδρας και διευθυντής της αντιστοίχου Πανεπιστημιακής Κλινικής εις το Ιπποκράτειον Νοσοκοµείον. Κατά τον Ελληνοϊταλικόν πόλεµον επεστρατεύθη ως έφεδρος Πλωτάρχης ιατρός Β.Ν. µε πρώτη τοποθέτησιν εις το Ναυτικόν Νοσοκοµείον Πατρών, µέχρι τον Νοέµβριον 1940 ότε και µετετέθη ως ∆ιευθυντής στο Ναυτικόν Νοσοκοµείον Ναυστάθµου Σαλαµίνος. Τέλος ∆εκεµβρίου 1940 µετετέθη εις το Ναυτικόν Νοσοκοµείον Πειραιώς ως ∆ιευθυντής. Κατόπιν εντόνων προσωπικών του αιτήσεων µετετέθη εις το Μέτωπον, τοποθετηθείς ∆ιευθυντής εις το Στρατιωτικόν Νοσοκοµείον Ιωαννίνων µε τον βαθµόν του εφέδρου Αντιπλοιάρχου Ιατρού Β.Ν. την 1- 1-1941. Στην νέα του θέσι διοργάνωσε ειδικόν τµήµα Χειρουργικης δια τους παγοπλήκτους. Την 20ην Απριλίου 1941 το Νοσοκοµείον εβοµβαρδίσθη και χειρουργών µε τον Γεν. Αρχίατρον Γεώργιον Μαρκάκη εφονεύθη…»

Η Ναυτική αμυντική περιοχή

Η απόφαση να λειτουργήσει ναυτικό νοσοκομείο στην Πάτρα κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου προφανώς είχε να κάνει με το γεγονός ότι στην πόλη είχε την έδρα της η Ναυτική Αμυντική Περιοχή Δυτικής Ελλάδας (Ν.Α.Π. -1),  η οποία ιδρύθηκε ουσιαστικά τον Ιανουάριο του 1939, όταν ο πλοίαρχος, Ευάγγελος Φλώκας, ανέλαβε την οργάνωση της νέας υπηρεσίας.

Όπως προκύπτει από τα ιστορικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του πλωτάρχη Π.Ν.(Ο) Παναγιώτη Γέροντα, «Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821 – 1945», έκδοση της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, τα οποία είχε παρουσιάσει το ΑΠΕ – ΜΠΕ σε σχετικό παλαιότερο αφιέρωμα, η επιλογή της αχαϊκής πρωτεύουσας, ως έδρας της Ν.Α.Π. -1, έγινε λόγω της γεωγραφικής της θέσης, δηλαδή πολύ κοντά στο Ιόνιο πέλαγος.

Σχετικά με τις πρώτες ημέρες του πολέμου στην Πάτρα, ο συγγραφέας αναφέρει:

«Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος ξεκίνησε με έντονο βομβαρδισμό της πόλης της Πάτρας, με συνέπεια ένα τμήμα της πόλης να καταστραφεί.

Οι περισσότερες στρατιωτικές και οι λοιπές δημόσιες υπηρεσίες εγκατέλειψαν την πόλη, όμως η διοίκηση της Ν.Α.Π. -1 παρέμεινε, αφού αποπεράτωσε χωρίς καθυστέρηση τα θέματα στρατολογίας, επάνδρωσης των υπηρεσιών και της συγκέντρωσης, κινητοποίησης και μεταφοράς των στρατιωτικών δυνάμεων στα λιμάνια προορισμού.

Παράλληλα, υπήρχε στα σχέδια η λειτουργία ναυτικού νοσοκομείου στην Πάτρα. Σύμφωνα με τις αρχικές μελέτες, επρόκειτο να ιδρυθεί εντός της πόλης με επίταξη κλινικής, αλλά εγκαταστάθηκε τελικά σε προάστιο της Πάτρας και τούτο, διότι οι προκαθορισμένες προς επίταξη κλινικές κατεστράφησαν αμέσως με τους πρώτους βομβαρδισμούς. Εντός του πρώτου μηνός, το νοσοκομείο οργανώθηκε όπως έπρεπε και απέδωσε άριστα».

Στις εφημερίδες της εποχής υπάρχει μόνο μία μικρή αναφορά για το ναυτικό νοσοκομείο. Συγκεκριμένα στο φύλλο του «Νεολόγου» της 23ης Νοεμβρίου του 1940 αναφέρεται ότι ο πρόεδρος του συλλόγου ξενοδόχων ύπνου προσέφερε στο ναυτικό νοσοκομείο πέντε κρεβάτια με στρώματα.

Επίσης υπάρχει αναφορά και στο «Ιστορικό Λεξικό των Πατρών», του Κώστα Ν. Τριανταφύλλου, σύμφωνα με το οποίο, το ναυτικό νοσοκομείο λειτούργησε το 1940 – 41 πάρα τα Ροίτικα, στην έπαυλη Ηλιάσκου.

Το κτίριο όπου στεγάστηκε το ναυτικό νοσοκομείο Πατρών παραμένει μέχρι και σήμερα «ζωντανό» και χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο όμορφες βίλες της Πάτρας.

Βρίσκεται στον παραλιακό δρόμο Ροϊτίκων -Μονοδενδρίου των Βραχνεικών, περίπου 12 χιλιόμετρα, μακριά από το κέντρο της Πάτρας. Όλοι την γνωρίζουν ως η «βίλλα του Γάλλου», διότι η οικογένεια του σημερινού ιδιοκτήτη είχε ζήσει για πολλά χρόνια στην Γαλλία.