131 χρόνια από τον θάνατο του «πατέρα» της ελληνικής ιστοριογραφίας

Πριν από 131 χρόνια, στις 14 Απριλίου του 1891, έφευγε από τη ζωή, σε ηλικία 76 ετών, ο «πατέρας» της ελληνικής ιστοριογραφίας, όπως έχει χαρακτηριστεί από τους σύγχρονους ιστορικούς.

Ο λόγος για τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, τον σπουδαιότερο ιστορικό συγγραφέα της σύγχρονης Ελλάδος και θεμελιωτή της αντίληψης της ιστορικής συνέχειας της Ελλάδας από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ήταν εκείνος που καθιέρωσε την τριμερή διαίρεση της ελληνικής ιστορίας – σε αρχαία, μεσαιωνική και νέα – και προσπάθησε να αναιρέσει τις απόψεις που επικρατούσαν στην εποχή του και ήθελαν τη βυζαντινή περίοδο να αποτελεί μια περίοδο παρακμής, χωρίς συμβολή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό και ξένη προς την ελληνική ιστορία.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1815. Σε μικρή ηλικία, γύρω στα 6 του χρόνια, έχασε τον πατέρα του Δημήτριο και τον αδερφό του Μιχαήλ, οι οποίοι δολοφονήθηκαν από τους Οθωμανούς, ενώ δημεύτηκε και η περιουσία της οικογένειάς του. Στη συνέχεια, με τη μητέρα του, Ταρσία Νικοκλή, και με τα υπόλοιπα αδέρφια του, κατέφυγαν στην Οδησσό όπου παρέμειναν μέχρι το 1830. Το έτος αυτό επέστρεψαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στο Ναύπλιο. Στην Οδησσό ο Κωνσταντίνος είχε φοιτήσει στο γαλλικό Λύκειο «Ρισελιέ», ενώ μετά την άφιξή του στην Ελλάδα παρακολούθησε μαθήματα με δάσκαλο τον Γεώργιο Γεννάδιο.

Το 1833 διορίστηκε υπάλληλος στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ενώ δώδεκα χρόνια αργότερα ανέλαβε να διδάξει ιστορία στο Γυμνάσιο των Αθηνών. Στο μεσοδιάστημα είχε δημοσιεύσει μια διατριβή, υπό τον τίτλο «Περὶ τῆς ἐποικήσεως σλαβικῶν τινῶν φυλῶν εἰς τὴν Πελοπόννησον», είχε μεταφράσει το έργο «Le Centaure» του M. De Guerin, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ευρωπαϊκός Ερανιστής», και είχε δημοσιεύσει μια πραγματεία σχετικά με την άλωση της Κορίνθου από τους Ρωμαίους.

Το 1846 συνέταξε το «Επίτομον Λεξικόν της γαλλικής γλώσσης» και το 1849 δημοσίευσε το «Εγχειρίδιον Γενικής Ιστορίας», που προοριζόταν για μαθητές γυμνασίου.

Αν και το 1848 είδε να απορρίπτεται η αίτησή του να προσληφθεί ως υφηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών λόγω του ότι δεν είχε πανεπιστημιακό πτυχίο και διδακτορικό, δύο χρόνια αργότερα το Πανεπιστήμιο του Μονάχου θα τον διακήρυττε διδάκτορα, αναγνωρίζοντας το συγγραφικό του έργο. Εν τέλει, τον Μάρτιο του 1851 ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ορίστηκε έκτακτος καθηγητής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για να προαχθεί, πέντε χρόνια αργότερα, σε τακτικό καθηγητή.

Ακολούθησε μια ανοδική ακαδημαϊκή πορεία, κατά την οποία διετέλεσε Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και κατάφερε να εκλεγεί Πρύτανης του Πανεπιστημίου το έτος 1872. Το 1875 ορίστηκε Επίτιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οδησσού, ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του διετέλεσε Επίτιμος Πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Νωρίτερα, το έτος 1869, είχε ιδρύσει με πληθώρα λογίων της εποχής τον «Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων». Για το έργο του είχε τιμηθεί από τη βασιλική οικογένεια της Ελλάδας, ενώ υπήρξε και δάσκαλος των βασιλοπαίδων.

Έργο σταθμός στην πορεία του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου ήταν η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των νεοτέρων», η οποία περιλάμβανε πέντε τόμους και η έκδοσή της ολοκληρώθηκε το 1876. Πρόκειται για το έργο που τον καθιέρωσε στον επιστημονικό χώρο, με το οποίο κατέδειξε την ιστορική συνέχεια του ελληνικού έθνους, καταρρίπτοντας τη θεωρία του Jacob Phillipp Falmerayer, του Γερμανού ιστορικού που είχε υποστηρίξει ότι γένος των Ελλήνων είχε εξαφανισθεί από την Ευρώπη και ότι οι κάτοικοι της Αττικής και της Πελοποννήσου δεν είχαν καμία σχέση με τους αρχαίους Έλληνες. Ο Παπαρρηγόπουλος συνέδεσε ιστορικά την αρχαιότητα με τη νεότερη Ελλάδα μέσω του Βυζαντίου, υποστηρίζοντας ότι ο Ελληνισμός δεν έσβησε ολοκληρωτικά με την ήττα των Ελλήνων από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ., αλλά συνέχισε να υπάρχει και μάλιστα κατόρθωσε να αναγεννηθεί με τη σύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία δεν ήταν εκφυλισμένο υπόλειμμα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, αλλά αποτελούσε την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Τέλος, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ανέπτυξε και μεγάλη εθνική δράση, υπήρξε επιτελικό στέλεχος της εξωτερικής πολιτικής του ελληνικού κράτους και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη μετατόπιση των απώτατων ορίων των ελληνικών εδαφικών διεκδικήσεων από τον Όλυμπο, το Μέτσοβο και τα Κεραύνια όρη προς τον Αίμο, το Σκάρδο και τις εκβολές του Σκούμπιν.