28 χρόνια χωρίς τη Μελίνα Μερκούρη
Σαν σήμερα, πριν από 28 χρόνια (6 Μαρτίου 1994), έφυγε από τη ζωή μια από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες του 20ου αιώνα, η Μελίνα Μερκούρη. Υπήρξε διεθνής σταρ του κινηματογράφου και του θεάτρου, ηγετική μορφή του αντιδικτατορικού αγώνα, καθώς επίσης η μακροβιότερη Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας. Μεταξύ πολλών άλλων, δημιούργησε σημαντικούς θεσμούς όπως η «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, ενώ έγινε σύμβολο του αγώνα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Γεννηθείσα στην Αθήνα, στις 18 Οκτωβρίου του 1920, με καταγωγή από φημισμένη οικογένεια πολιτικών, όταν έγινε 20 ετών μπήκε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Πάτησε στο θεατρικό σανίδι το 1944, αφού ελευθερώθηκε η Ελλάδα, παίρνοντας μέρος στο έργο του Αλέξη Σολωμού «Το Μονοπάτι της Λευτεριάς». Ακολούθησαν αρκετά ακόμη έργα, έως ότου το 1949 στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν αναγνωρίστηκε ως κορυφαία πρωταγωνίστρια στο έργο «Λεωφορείον ο Πόθος», ερμηνεύοντας την Μπλανς Ντιμπουά. Στα κινηματογραφικά πλατό εισήλθε για πρώτη φορά το 1955, με την περίφημη ταινία «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, στο πλευρό του Γιώργου Φούντα. Οι λαϊκοί ρυθμοί του Μάνου Χατζιδάκι, τα σκηνικά του Τσαρούχη, οι εκρήξεις που δημιουργούσε η Μελίνα και το θαυμάσιο καστ, έμελλε να δημιουργήσουν ένα φιλμ θρύλο, που σημείωσε μια τεράστια επιτυχία.
Από εκείνο το σημείο κι έπειτα, γνώρισε την καταξίωση στον κινηματογράφο, και τα επόμενα χρόνια κατέστη μια από τις πλέον εμβληματικές και διεθνώς αναγνωρισμένες προσωπικότητες της Ελλάδας, που άφησε το στίγμα της στον πολιτισμό και στην πολιτική ζωή της χώρας, ενώ έχει χαρακτηριστεί ως «η τελευταία Ελληνίδα θεά».
Βραβείο πρώτου Γυναικείου Ρόλου στις Κάννες με «Τα Παιδιά του Πειραιά»
Έτος – σταθμός στην πορεία της Μελίνας Μερκούρη στον κινηματογράφο ήταν το 1960, όταν ως πρωταγωνίστρια της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή», του 1960, απέσπασε το βραβείο πρώτου Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ των Καννών. Για την ίδια ταινία ήταν υποψήφια και για Όσκαρ πρώτου Γυναικείου Ρόλου, βραβείο το οποίο τελικά απονεμήθηκε στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Ωστόσο, το «Ποτέ την Κυριακή» βραβεύτηκε με Όσκαρ μουσικής, την οποία είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις και, συγκεκριμένα, για το τραγούδι «Τα Παιδιά του Πειραιά», που είναι ένα από τα διασημότερα τραγούδια του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Η επιτυχία της ταινίας ήταν αρκετά μεγάλη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, γεγονός που οδήγησε τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο της, Ζυλ Ντασέν, και την Μελίνα Μερκούρη στην απόφαση να παρουσιάσουν μια θεατρική διασκευή – μιούζικαλ του «Ποτέ την Κυριακή» στο Μπρόντγουεϊ, στο θέατρο Μαρκ Χέλιντζερ, την περίοδο 1967-1968.
Τα φωνή της Μελίνας «σημάδεψε» και το ελληνικό τραγούδι
Μπορεί να έχει καθιερωθεί στις συνειδήσεις μας κυρίως ως χαρισματική ηθοποιός και ως δυναμική πολιτικός, αλλά ταυτόχρονα με τη φωνή της έχει «σημαδέψει» και το ελληνικό τραγούδι. Στην κορυφή των ερμηνειών που μας έχει χαρίσει η Μελίνα Μερκούρη, βρίσκονται φυσικά «Τα παιδιά του Πειραιά», από την ταινία «Ποτέ την Κυριακή», ενώ αξέχαστα παραμένουν επίσης τα τραγούδια «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι» από την ταινία «Στέλλα», «Love Theme» από την ταινία «Φαίδρα», «Χάρτινο το φεγγαράκι» των Μ.Χατζιδάκι-Ν.Γκάτσου, κ.α.
«Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα»
Μια άλλη πτυχή της μεγάλης προσωπικότητας της Μελίνας Μερκούρης αναδεικνύεται από τη γενναία στάση της απέναντι στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Τα μεσάνυχτα της 21ης Απριλίου 1967 κι ενώ είχε φύγει για το Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης, μαζί με τον σύζυγό της Ζυλ Ντασέν, ενημερώθηκε τηλεφωνικά από τον Μάνο Χατζιδάκι για το στρατιωτικό πραξικόπημα που είχε γίνει στην Ελλάδα. Αμέσως προέβη σε καταδικαστικές δηλώσεις στα αμερικανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, με συνέπεια στις 12 Ιουλίου του ίδιου έτους η Χούντα να της αφαιρέσει την ελληνική ιθαγένεια. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την ιστορική πλέον απάντηση της Μελίνας: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας».
Στα χρόνια που ακολούθησαν, έλαβε μέρος σε διαδηλώσεις, συναυλίες και πολιτικές εκδηλώσεις, ενώ δεν έπαψε να δίνει συνεντεύξεις, να κάνει ομιλίες και να τραγουδάει ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία. Η αντίδραση των Συνταγματαρχών ήταν να απαγορεύσουν τα τραγούδια της στην Ελλάδα και να δεσμεύσουν την περιουσία της. Ο θάνατος του πατέρα της την βρήκε στην ξενιτιά, χωρίς ελληνική ιθαγένεια και χωρίς διαβατήριο, ενώ όταν πέθανε η μητέρα της, το 1972, της επετράπη η είσοδος στη χώρα για λίγες ώρες. Επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα στις 26 Ιουλίου του 1974, δύο μόλις μέρες αφότου αποκαταστάθηκε η δημοκρατία.
Ακάματη εκστρατεία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα
Το όνομα της Μελίνας Μερκούρη έχει ταυτιστεί με τον αγώνα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Για το αίτημα αυτό αγωνίστηκε με πάθος ως το τέλος της ζωής της, εμπνέοντας όλους τους Έλληνες προς αυτήν την κατεύθυνση και αναδεικνύοντας το συγκεκριμένο ζήτημα σε διεθνές επίπεδο.
Για πρώτη φορά, η επιστροφή των Γλυπτών ετέθη από την ίδια στη Διεθνή Διάσκεψη των Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO, το 1982 στο Μεξικό. «Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ», ήταν μια χαρακτηριστική φράση από τον «πύρινο» λόγο της.
Ακολούθησε μια επίμονη εκστρατεία για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού, η οποία περιλάμβανε και την προκήρυξη διαγωνισμού, το 1989, για την κατασκευή ενός νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στην υποβοήθηση του αιτήματος για επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα η Μελίνα Μερκούρη έδωσε έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης της Ακρόπολης, αλλά και στη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
