Τα μοναστήρια της Καρδίτσας και οι μοναδικές ιστορίες τους
Σε ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα στις Ιερές Μονές της Καρδίτσας, το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας παρουσιάζει συνοπτικά το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (Καραϊσκάκη), το οποίο δανείστηκε την ονομασία του από τη μητέρα του αγωνιστή της Επανάστασης, Γεώργιου Καραϊσκάκη, την Ιερά Μονή Κορώνης με την εκπληκτική θέα που επί Τουρκοκρατίας διατηρούσε κρυφό σχολειό, την Ιερά Μονή Βλασίου στα Άγραφα, το συγκρότημα της Ιεράς Μονής Γενεσίου της Θεοτόκου Κατουσίου που επίσης βρίσκεται σε περίοπτη θέση, καθώς και τη Μονή Κώστη που διατηρεί την ονομασία της από έναν ταπεινό βοσκό της περιοχής.
Κάθε μοναστήρι έχει και μια μοναδική ιστορία να αφηγηθεί…
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Καραϊσκάκη) στον Δήμο Μουζακίου, τοπική κοινότητα Μαυρομματίου
Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της περιοχής κατά την Τουρκοκρατία. Στο μοναστήρι αυτό, με το σωζόμενο καθολικό, ζούσε ένα διάστημα η μητέρα του Γεώργιου Καραϊσκάκη (κατά την παράδοση, ο Στρατάρχης της Ρούμελης γεννήθηκε στο μοναστήρι το 1782). Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται χρονικά περίπου το 1550. Το 1938 προσαρτήθηκε νάρθηκας με δύο τρούλλους και προστώο μπροστά με κωδωνοστάσιο. Στη βόρεια, νότια και δυτική πλευρά υπάρχουν διώροφες πτέρυγες κελλιών. Δυτικά προστέθηκε και νέα τριώροφη πτέρυγα.
Tο καθολικό είναι ναός τρίκογχος, μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος, αθωνικού τύπου, σταυροειδής ναός χωρίς τρούλο με τυφλό θόλο (εξωτερικά τρουλοκαμάρα). Ο ναός είναι λιθόκτιστος. Στα δυτικά του ναού φέρει νάρθηκα που είναι προσθήκη μεταγενέστερη, το έτος 1938. Εξωτερικά οι κόγχες του ναού στα ανατολικά είναι τρίπλευρες.
Το καθολικό είναι κατάγραφο εσωτερικά με τοιχογραφίες που φέρουν επιγραφή με χρονολόγηση 1657.
Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, με δύο σειρές εικόνων, χαμηλό ανάγλυφο, επίχρυσο και κατά σημεία κόκκινο και μπλε χρώμα. Στο βημόθυρο φέρει επιγραφή του έτους 1632. Η επιγραφή τοιχογραφιών 1657 βρίσκεται κάτω από την τοιχογραφία του Αγίου Παντελεήμονα που αναγράφεται στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου. Επιγραφή φέρει και στο ξυλόγλυπτο βημόθυρο που έχει χρονολογία 1632.
Το 1967 έγινε καταγραφή 14 εικόνων και του τέμπλου του καθολικού. Οι εικόνες του τέμπλου φέρουν τις χρονολογίες 1599 και 1602. Έγινε καταγραφή και του βημόθυρου με επιγραφή χρονολόγησης το 1632.
Πηγές: Πρβ. Α.Β.Μ.Ε. Ε’ Α. ΟΡΛΑΝΔΟΣ: ” ΣΤΑΧΝΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΕΚ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ” 1939 ΣΕΛ.184-191. ΘΕΟΛΟΓΙΑ : ΤΟΜ. 6 – 7 ΙΕΖΕΚΙΗΛ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΑΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΑΡΣΑΛΩΝ ” ΑΙ ΜΟΝΑΙ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ” 1928-29 ΣΕΛ. 169. Α.Δ. 22 (1967) ΧΡΟΝΙΚΑ Β’2 ΣΕΛ. 314. Α.Δ. 42 (1987) Β’1 ΣΕΛ 297. ΑΠ. ΣΑΜΑΡΟΠΟΥΛΟΣ : ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ” ΕΛΛΑ ” 1992 , σελ. 34 – 35. ΣΤ. ΣΔΡΟΛΙΑ : “ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΕΤΡΑΣ (1625) ΚΑΙ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΤΟΝ 17ο αι.” ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2000.
Ιερά Μονή Κορώνης
Η Ιερά Μονή Κορώνης βρίσκεται σε υψόμετρο 1150μ. σε περίοπτη θέση. Ιδρύθηκε το 1123 επί αυτοκράτορα Ιωάννου Κομνηνού και ξαναχτίστηκε στις αρχές του 16ου αι. Μέχρι το 1718 αναφέρεται και ως Ιερά Μονή Κρυεράς Πηγής, ενώ φαίνεται ότι μετονομάστηκε σε Μονή Κορώνας, ίσως λόγω της θέσης της. Η Μονή είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου και είχε σπουδαίο πνευματικό και θρησκευτικό ρόλο κατά την Τουρκοκρατία, διατηρώντας επιπλέον κρυφό σχολειό, με είσοδο κάτω από ένα στασίδι.
Στη Μονή φυλάσσεται, μέσα σε ασημένια λειψανοθήκη, η κάρα του Αγίου Σεραφείμ, πολιούχου της Καρδίτσας. Το καθολικό της Μονής είναι αθωνίτικου τύπου, τετρακιόνιος ναός με τρούλο και νάρθηκα και δύο πτέρυγες κελιών. Στα βοριοδυτικά υπάρχει παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Τα τέσσερα γωνιαία διαμερίσματα καλύπτονται σταυροθόλια. Το Ιερό του καθολικού είναι τριμερές και τρίπλευρο.
Οι τοιχογραφίες είναι κρητικής τεχνοτροπίας και χρονολογούνται το έτος 1587. Αξιόλογες είναι οι τοιχογραφίες στον ναό του κτήτορα Ανδρέα Μπούνου, «δια χειρός μοναχού Δανιήλ». Ο δεύτερος κτήτορας είναι ο Αποστολάκης «εκ χωρίου Βρανιανών», ο οποίος δαπάνησε για την αγιογράφηση του παρεκκλησίου του Τιμίου Προδρόμου (1739). Στο νάρθηκα εικονίζονται οι Α΄ και Ζ΄ Οικουμενικές Σύνοδοι (αγαπητά θέματα κατά τον 16ο και 17ο αιώνα).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοιχογραφία της Θεοτόκου «Η ΕΠΙCΚΕΨΙC» οκλαδόν με τον Χριστό να κρατά rotulus (κύλινδρο). Ίδια τοιχογραφία υπάρχει και στο νάρθηκα της Ι. Μ. Δουσίκου. Το τέμπλο του καθολικού είναι ξυλόγλυπτο και διατηρείται ακέραιο. Υπάρχει κτητορική επιγραφή στο καθολικό, πάνω από την αγιογράφηση της Κοίμησης της Θεοτόκου, με πληροφορίες για το νέο κτήτορα της Μονής και τον αγιογράφο. Στο παρεκκλήσι, σε επιγραφή πάνω από το παράθυρο, αναφέρεται το όνομα του κτήτορα και το έτος της αγιογάφησης (1739).
Πηγές: ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜ.6-7 (1928-29)“ΙΕΖΕΚΙΗΛ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΑΡΣΑΛΩΝ “ΑΙ ΜΟΝΑΙ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟ ΑΒΜΕ ΤΟΜ.Ε (1939-40) “Α. ΟΡΛΑΝΔΟΣ “ΣΤΑΧΝΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΕΚ ΜΟΝΩΝ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ“ ΣΕΛ.147-180, ΕΕΒΣ ΤΟΜ.ΙΕ` “Α. ΟΡΛΑΝΔΟΣ“ ΣΕΛ.405-416, ΕΛΛΑ 1992 “ΑΠ. ΣΑΜΑΡΟΠΟΥΛΟΣ “ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ“ ΣΕΛ.32-34 ΚΑΡΔΙΤΣΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΜ.3 1997 “ΛΑΖ. ΔΕΡΙΖΙΩΤΗΣ “Ο ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΩΝΑΣ“ ΣΕΛ.47, Α.Δ.22 (1967) ΧΡΟΝΙΚΑ Β`2 ΣΕΛ.314, Α.Δ.25 (1970) ΧΡΟΝΙΚΑ Β`2 ΣΕΛ.290, Α.Δ.32 (1977) ΧΡΟΝΙΚΑ Β`2 ΣΕΛ.140-141, 144, Α.Δ.23 (1968) Β`2 ΣΕΛ.271, Α.Δ.34 (1979) Β`1 ΣΕΛ.230, Α.Δ.35 (1980) Β`1 ΣΕΛ.297, Α.Δ.49 (1994) Β`1 ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΛ.345.
Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου (Ιερά Μονή Βλασίου) στον Δήμο Αργιθέας, τοπική κοινότητα Βλασίου
Η Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου είναι ιστορική μονή των Αγράφων στις πλαγιές του Καράβα. Η Μονή αρχίζει να αναφέρεται χρονολογικά (επιγραφές σε κειμήλια της μονής) από τα τέλη του 16ου αι. Η ίδρυσή της προσδιορίζεται στις αρχές του 17ου αι. από μία από τις γνωστότερες οικογένειες της περιοχής, την οικογένεια αξιωματούχων Φαναρίου και Μολδοβλαχίας, Γραμματικού ή Σλουτζιάρη.
Πρόκειται για εγκαταλελειμμένο σήμερα μοναστηριακό συγκρότημα, από το οποίο σώζεται μόνο το καθολικό. Το καθολικό της μονής είναι ναός τρίκογχος με τρουλοκαμάρα (σταυρεπίστεγος) και ευρύχωρο νάρθηκα του 1662 στη δυτική πλευρά που ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου αθωνικού ναού.
Oι εξωτερικές τοιχογραφίες είναι σε δύο στρώματα (το πρώτο χρονολογείται λίγο μετά το 1662 και το δεύτερο το 1744). Στο εσωτερικό σώζονται τμήματα από τον τοιχογραφικό διάκοσμο και επιγραφή που αναφέρει ως έτος ανιστόρησης το 1644, με τοιχογραφίες των αγιογράφων Ιωάννη και Ιωάννη (1644), ενώ του νάρθηκα χρονολογούνται στα 1744 (1711).
Το ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται στα 1641. Οι εικόνες του τέμπλου μαζί με άλλα κειμήλια της μονής φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του χωριού.
Πηγές: Πρβ. ΙΕΖΕΚΙΗΛ “ΘΕΟΛΟΓΙΑ“ Τ.Σ. (1928) ΣΕΛ.141-2, ΙΕΖΕΚΙΗΛ “ΘΕΟΛΟΓΙΑ 7“ (1929) ΣΕΛ.46-47, ΙΕΖΕΚΙΗΛ “ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ε` “(1932) ΣΕΛ.204-209, ΙΕΖΕΚΙΗΛ “ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ Α` ΣΕΛ.562-563, ΣΤ. ΛΑΜΠΡΟΣ Ν.Ε. Γ` ΣΕΛ.394, ΘΕΣΣ. ΗΜΕΡ. ΣΤ` (1984) ΣΕΛ.142-144 “Τ. ΒΛΑΧΟΣ “ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ“, Α.Δ. 42 (1987) Β`1 ΣΕΛ.297, ΣΤ. ΣΔΡΟΛΙΑ “ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΕΤΡΑΣ (1625) ΚΑΙ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΤΟΝ 17Ο ΑΙ.“ ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2000, ΘΕΣΣ. ΗΜΕΡ. Τ.37 ΛΑΡΙΣΑ 2000 ΣΕΛ.99-108 “ΣΤ. ΣΔΡΟΛΙΑ“ΟΙ ΚΤΗΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ“
Ιερά Μονή Γενεσίου Θεοτόκου της Κατουσίου στον Δήμο Αργιθέας, τοπική κοινότητα Ανθηρού
Το μοναστήρι αυτό βρίσκεται στο 6ο χιλιόμετρο μετά τον οικισμό του Ανθηρού, προς τα βόρεια.
Σύμφωνα με μια παράδοση, κτήτορας του μοναστηριού ήταν ένας ιερομόναχος που του τελείωσαν τα χρήματα και οι κτίστες ήθελαν να φύγουν, αφήνοντας τη δουλειά μισοτελειωμένη. Την τελευταία νύχτα όμως ένα μαστορόπουλο είδε σε όνειρο την Παναγία που του υπέδειξε να σκάψει στο διπλανό βράχο, όπου και βρέθηκαν όσα χρήματα χρειάζονταν για την αποπεράτωση. Για το χρόνο που κτίστηκε το μοναστήρι, μια επιγραφή πάνω από το παράθυρο του αριστερού χορού αναφέρει το έτος 1663, ενώ μια επιγραφή πίσω από μια εικόνα του τέμπλου γράφει: «Ἱστορήθη το τέμπλο το ἔτος 1661».
Από το παλιό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζονται το καθολικό, σε καλή κατάσταση, δύο πτέρυγες κελιών, τμήμα του περιβόλου με το θυρωρείο. Tο καθολικό, τρίκογχος ναός, αποτελείται από δύο τμήματα. Tο κάτω τμήμα, είναι τρίκογχος ναός χωρίς τρούλο (αθωνίτικου τύπου), αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Tο επάνω τμήμα είναι δίδυμος ναός, το βόρειο τμήμα αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή και το νότιο τμήμα αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους. Είχε ξυλόγλυπτο τέμπλο, και εικόνες αξιόλογης τεχνικής και τέχνης.
Οι τοιχογραφίες των δύο παρεκκλησίων του άνω ναού φέρουν χρονολόγηση τα έτη 1784 και 1797. Υπάρχει κτητορική επιγραφή με χρονολογία το έτος 1663 στο ναό Γενέσιο της Θεοτόκου. Και η τοιχογράφηση στον νάρθηκα φέρει χρονολόγηση το έτος 1788.
Στο κοινοτικό κατάστημα Ανθηρού φυλάσσονται: έξι εικόνες από την Αγία Παρασκευή, έξι εικόνες από τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου, δώδεκα εικόνες από την Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου. Στην οικία Ηλία Μπλατσή φυλάσσονται: δεκαοχτώ εικόνες, μία λειψανοθήκη και τριανταένα βιβλία, της Ι.Μ.Γενεσίου Θεοτόκου.
Πηγές: Πρβ. Α.Δ. 49 (1994) ΧΡΟΝΚΑ Β’1, ΣΕΛ. 344 . Α.Δ. 37 (1982) ΧΡΟΝΙΚΑ Β’2, ΣΕΛ. 245 . Α.Δ. 39 (1984) Β’ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΣΕΛ. 163. Α.Δ. 40 (1985) ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΛ. 211 . ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ: ΤΟΜ.1 (1981) ΣΕΛ. 106 . ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: ΤΟΜ. ΣΤ (1984) ΣΕΛ. 142 ΤΙΜ. ΒΛΑΧΟΣ ”ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 17ΟΣ ΑΙ.”. Σ. ΣΔΡΟΛΙΑ : ” ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ Ν. ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ” ”ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΕΤΡΑΣ (1625) ΚΑΙ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΤΟ 17ο ΑΙΩΝΑ” ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2000 . ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ Δ.: ”ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΑΤΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΗΡΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ” Θ.Η. ΤΟΜ. 12 ΛΑΡΙΣΑ 1987, ΣΕΛ. 193 – 208.
Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Ι.Μ. Κώστη) στον Δήμο Αργιθέας, τοπική κοινότητα Κουμποριανών
Βρίσκεται μεταξύ Κουμπουριανών και Στεφανιάδας, είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Είναι γνωστή ως μονή Κώστη, γιατί σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κτήτορας της μονής ήταν ένας βοσκός της περιοχής, ονόματι Κωστής, που επειδή βρήκε πάνω σ’ ένα δένδρο την εικόνα της Θεοτόκου πούλησε τα υπάρχοντά του κι έκτισε τη μονή και έδωσε το όνομά του. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μεταβυζαντινής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής στην ορεινή περιοχή των Αγράφων και καλλιτεχνικά αξιόλογο αντιπροσωπευτικό της ζωγραφικής και των υπολοίπων εικαστικών τεχνών της περιοχής.
Πρόκειται για μοναστηριακό συγκρότημα από το οποίο σώζονται το καθολικό και τα ερείπια των κελιών, περιτειχισμένο. Το Καθολικό είναι λιθόκτιστος τρίκογχος ναός μικρών διαστάσεων, αγιορείτικου τύπου, σε σταυροειδές μέγεθος με υπερυψωμένο μεγαλοπρεπή τρούλο. Τέμπλο ξυλόγλυπτο λεπτότατης επεξεργασίας. Σώζει σχεδόν ακέραιο τον τοιχογραφικό του διάκοσμο.
Στη κόγχη του δεξιού χορού μαρτυρείται χρονολογία της αγιογράφησης το 1759. (Επιγραφή: “Ανιστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος το γεννέσιον της Yπεραγίας Θεοτόκου, δια συνδρομής κόπου και μόχθου του πανοσιοτάτου Δανιήλ ιερομονάχου, Θεοκτίστου ιερομονάχου και Παρθενίου μοναχού αρχιερατεύοντος του πανιερωτάτου Φαναρίου και Νεοχωρίου κ.κ. Μακαρίου έτει από Χριστού αψνθ (1759) Δεκεμβρίου 30“». Η κολυμπήθρα φέρει τη χρονολογία 1007.
Πηγές: Πρβ. ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ “Κ. ΚΟΡΛΟΥ“ ΤΟΜ.1 (1981) ΣΕΛ.105-127
