The Economist: Τι διδάσκει η Ιστορία για τις οικονομικές εκρήξεις μετά από πανδημίες

Η πανδημία της χολέρας στις αρχές του 1830 έπληξε σκληρά τη Γαλλία. Περίπου το 3% των κατοίκων του Παρισιού πέθαναν σε ένα μήνα και τα νοσοκομεία πλημμύρισαν με ασθενείς, με τους γιατρούς να αδυνατούν να εξηγήσουν το πρόβλημα στους ασθενείς. Το τέλος της πανδημίας προκάλεσε μια οικονομική αναγέννηση, με τη Γαλλία να ακολουθεί τη Βρετανία στη βιομηχανική επανάσταση.

Ομως, όσοι έχουν διαβάσει τους «Αθλίους» γνωρίζουν ότι η πανδημία συνέβαλε σε μια άλλου είδους επανάσταση. Οι φτωχοί της πόλης, που επλήγησαν περισσότερο απο τη χολέρα, εξεγέρθηκαν κατά των πλουσίων, οι οποίοι έφυγαν απο την πόλη αναζητώντας καταφύγιο στα εξοχικά τους. Η Γαλλία γνώρισε πολιτική αστάθεια για πολλά χρόνια μετά.

Σήμερα, καθώς ο κορωνοϊός εξαπλώνεται στις φτωχότερες χώρες, ο πλούσιος κόσμος βρίσκεται στο κατώφλι μιας μεταπανδημικής έκρηξης. Καθώς οι εμβολιασμοί μειώνουν τις εισαγωγές στα νοσοκομεία και τους θανάτους απο τον ιό, οι κυβερνήσεις αποσύρουν τα περιοριστικά μέτρα. Πολλοί αναλυτές προβλέπουν ότι η αμερικανική οικονομία θα αναπτυχθεί με ρυθμό 7% φέτος, περίπου πέντε ποσοστιαίες μονάδες ταχύτερα απο την προ-πανδημίας τάση του 2%. Αλλες χώρες επίσης αναμένουν ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης. Ανάλυση του Economist για τις οικονομίες του G7, που πηγαίνει πίσω στο 1820, δείχνει πως μια τέτοια συγχρονισμένη επιτάχυνση είναι σπάνια. Δεν έχει συμβεί ποτέ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η κατάσταση είναι τόσο ασυνήθιστη που οι οικονομολόγοι κοιτούν στο παρελθόν για αποκτήσουν μια αίσθηση του τι μπορεί να περιμένουν. Η ιστορία δείχνει πως μετά απο περιόδους μαζικών μη-οικονομικών αναταραχών, όπως πόλεμοι και πανδημίες, το ΑΕΠ τείνει να ανακάμπτει. Ομως, η ιστορία προσφέρει άλλα τρία μαθήματα:

Πρώτον, ενώ οι άνθρωποι δείχνουν διάθεση να ξοδέψουν, η αβεβαιότητα παραμένει για κάποιο διάστημα.

Δεύτερον, η πανδημία ενθαρρύνει τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις να δοκιμάσουν νέους τρόπους, αναβαθμίζοντας τη δομή της οικονομίας.

Τρίτον, όπως στο παράδειγμα των «Αθλίων», η πολιτική αναταραχή συχνά ακολουθεί, με απρόβλεπτες οικονομικές επιπτώσεις.

Για παράδειγμα, οι καταναλωτικές δαπάνες. Στοχεία από προηγούμενες πανδημίες δείχνουν ότι στη διάρκεια της οξείας φάσης, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται όπως ακριβώς στη διάρκεια του 2020, μαζεύοντας αποταμιεύσεις καθώς οι ευκαιρίες για δαπάνες εξαφανίζονται και καθίσταται επικίνδυνο να κυκλοφορήσουν στους δρόμους.

Στο πρώτο μισό του 1870, στη διάρκεια της έξαρσης ευλογιάς, το ποσοστό αποταμίευσης στη Βρετανία διπλασιάστηκε. Στην Ιαπωνία, το ποσοστό αποταμίευσης υπερδιπλασιάστηκε στη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, ενώ στη διάρκεια της ισπανικής γρίπης του 1919-20, οι Αμερικανοί αποταμίευσαν περισσότερα χρήματα απ΄ ότι σε οποιαδήποτε χρονιά μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οταν αυτός ξέσπασε, οι αποταμιεύσεις αυξήθηκαν ξανά, με τα νοικοκυριά να συγκεντρώνουν κεφάλαια που αντιστοιχούσαν στο 40% του ΑΕΠ την περίοδο 1941-45.

Η Ιστορία επίσης προσφέρει έναν οδηγό για το τί κάνουν οι άνθρωποι όταν οι ζωές τους επιστρέφουν στα φυσιολογικά. Οι δαπάνες αυξάνονται, η απασχόληση ανακάμπτει, όμως δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για υπερβολές. Ο λαϊκός μύθος ότι οι άνθρωποι γιόρτασαν το τέλος του Μαύρου Θανάτου με τρελή πορνεία και υπερβολική διασκέδαση, είναι μάλλον κατασκευασμένος.
Η δεκαετία του 1920 ήτα;ν κάθε άλλο παρά εντυπωσιακή, τουλάχιστον στην αρχή της. Την πρωτοχρονιά του 1920, με την απειλή της ισπανικής γρίπης να έχει περάσει, το Μπρόντγουεϊ και η πλατεία Τάιμς της Νέας Υόρκης ήταν σαν μια καθημερινή ημέρα, σύμφωνα με έκθεση, παρότι η Αμερική ένιωθε σαν «ένα άρρωστο και κουρασμένο έθνος». Πρόσφατο έγγραφο της Goldman Sachs υπολόγισε ότι την περίοδο 1946-49, οι Αμερικανοί καταναλωτές ξόδεψαν μόλις το 20% των αποταμιεύσεών τους.
Αυτή η έξτρα δαπάνη σίγουρα έδωσε ώθηση στην οικονομική έκρηξη μεταπολεμικά παρότι οι κυβερνητικές αναφορές της περιόδου στα τέλη του 1940 τόνιζαν ότι υπήρχε ανησυχία για μια επικείμενη επιβράδυνση (πράγματι η οικονομία έπεσε σε ύφεση το 1948-49). Η κατανάλωση μπύρας μειώθηκε εκείνα τα χρόνια. Η συγκρατημένη συμπεριφορά καταναλωτών ίσως ήταν ένας λόγος γιατί υπάρχουν λίγα ιστορικά στοιχεία για αυξήσιες πληθωρισμού σε περιόδουος μετά από πανδημίες.

Το δεύτερο μεγάλο μάθημα από τις μεταπανδημικές εκρήξεις σχετίζεται με την πλευρά της προσφοράς της οικονομίας, πώς και πού παράχθηκαν τα αγαθά και οι υπηρεσίες. Παρότι οι άνθρωποι φαίνοινται να είναι λιγότερο πρόθυμοι για τρελή διασκέδαση μετά μια πανδημία, ορισμένοι ίσως είναι περισσότερο πρόθυμοι να δοκιμάσουν νέους τρόπους για να βγάλουν χρήματα. Ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Μαύρος Θάνατος έκανε τους Ευρωπαίους περισσότερο περιπετειώδεις. Στοιβάχτηναν σε πλοία, ανοίγοντας πανιά για νέους τόπους, τάση που φάνηκε λιγότερο επικίνδυνη για πολλούς ανθρώπους από το να μείνουν σπίτι τους.
«Το βέλος του Απόλλωνα», πρόσφατο βιβλίο του Νίκολας Χριστάκης του Πανεπιστημίου του Γέιλ, δείχνει πως η πανδημία της ισπανικής γρίπης έδωσε τη θέσης στις αυξημένες εκφράσεις ανάληψης κινδύνου. Πράγματι, η έκεθση για λογαριασμό της Εθνικής Υπηρεσίας Οικονομικών Ερευνών, που δημοσιεύθηκε το 1948, αποκάλυψε ότι ο αριθμός των νέων επιχειρήσεων εκτινάχθηκε από το 1919. Σήμερα, η ίδρυση νέων επιχειρήσεων αυξάνεται σ΄ολόκληρο τον πλούσιο κόσμο καθώς επιχειρηματίες επιδιώκουν να καλύψουν τα κενά στην αγορά.
Αλλοι οικονομολόγοι σημείωναν μια σύνδεση ανάμεσα στις πανδημίες και σε μια άλλη αλλαγή στην πλευρά της προσφοράς της οικονομίας: η χρήση τεχνολογίας εξοικονόμησης εργασίας. Τα αφεντικά μπορεί να θέλουν να μειώσουν την εξάπλωση της ασθένειας και τα ρομπότ δεν αρρωσταίνουν. Εγγραφο ερευνητών του ΔΝΤ κοιτά τους αριθμούς των πρόσφατων πανδημιών, περιλαμβανομένων του Εμπολα και του SARS και αποκαλύπτει ότι τα πανδημικά γεγονότα επιταχύνουν την υιοθέτηση ρομπότ, ειδικά όταν ο αντίκτυπος στην υγεία είναι σοβαρός και συνδέεται με μια σημαντική οικονομική συρρίκνωση.

Η δεκαετία του 1920 ήταν επίσης εποχή ταχείας αυτοματοποίησης στην Αμερική, ειδικά στη χρήση τηλεφώνου, μιας από τις πιό συνήθεις θέσεις εργασίας για νέες αμερικανίδες των αρχών του 1900. Αλλοι, σημείωσαν σύνδεση ανάμεσα στον Μαύρο Θάναο και την τυπογραφική μηχανή του Γουτεμβέργιου. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που να δείχνουν έκρηξη αυτοματοποίησης εξαιτίας του Covid-19, παρότι η κουβέντα περί ρομπότ μεγαλώνει.

Το αν η αυτοματοποίηση στερεί τους ανθρώπους απο δουλειές, ωστόσο, είναι άλλο θέμα. Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι εργαζόμενοι περνούν καλύτερες ημέρες μετά απο πανδημίες. Εγγραφο που δημοσιεύθηκε πέρυσι απο την Federal Reserve του Σαν Φρανσίσκο, αποκαλύπτει ότι οι μισθοί τείνουν να αυξάνονται. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό γίνεται μέσω μακάβριων μηχανισμών, η ασθένεια μειώνει τον αριθμό των εργατών, αφήνοντας τους επιβιώσαντες σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση.
Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, η αύξηση των μισθών είναι προϊόν πολιτικών αλλαγών -το τρίτο μεγάλο μάθημα των ιστορικών περιόδων ανάπτυξης. Οταν οι άνθρωποι υποφέρουν μαζικά, οι συμπεριφορές τείνουν να είναι υπέρ των εργαζομένων.

Αυτό φαίνεται να συμβαίνει σ’ αυτή την πανδημία: οι διαμορφωτές πολιτικής σ’ όλο τον κόσμο ενδιαφέρονται λιγότερο στο να μειώσουν το δημόσιο χρέος, ή να αποτρέψουν τον πληθωρισμό απ΄ ό,τι να μειώσουν την ανεργία. Εγγραφο ακαδημαϊκών του London School of Economics αποκαλύπτει ότι ο κορονοϊός έκανε τους Ευρωπαίους πιo αντίθετους στην ανισότητα. Τέτοιες πιέσεις έχουν, σε κάποιες περιπτώσεις, εξελιχθεί σε πολιτική αναταραχή. Οι πανδημίες αποκαλύπτοουν και τονίζουν προϋπάρχουσες ανισότητες, οδηγώντας αυτούς που βρίσκονται στη λάθος πλευρά της διαπραγμάτευσης να επιδιώκουν επανορθώσεις. Ο Εμπολα, το 2013-16, αύξησε τη κοινωνική βία στη Δυτική Αφρική κατά 40%.

Πρόσφατη έρευνα του ΔΝΤ εξετάζει τον αντίκτυπο πέντε πανδημιών σε 133 χώρες απο το 2001 και αποκαλύπτει ότι οδήγησαν σε σημαντική αύξηση κοινωνικής αναταραχής. «Είναι λογικό να περιμένει κανείς, καθώς η πανδημία υποχωρεί, την επανεμφάνιση της αναταραχής σε περιοχές όπυ προϋπήρχε», αναφέρεται στο έγγραφο του ΔΝΤ. Η κοινωνική αναταραχή φαίνεται ότι κορυφώνεται δύο χρόνια μετά το τέλος της πανδημίας. Απολαύστε την οικνομική έκρηξη που έρχεται εν όσο διαρκεί – πριν η Ιστορία αλλάξει πορεία.

Πηγή: Οικονομικός Ταχυδρόμος