78 χρόνια από τον θάνατο του Κωστή Παλαμά

Σαν σήμερα, πριν από 78 χρόνια, έφυγε από τη ζωή μια από τις σπουδαιότερες πνευματικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης Ελλάδας.

Ο λόγος για τον ποιητή, πεζογράφο, θεατρικό συγγραφέα, ιστορικό και κριτικό της λογοτεχνίας, Κωστή Παλαμά.

Είχε γεννηθεί στην Πάτρα, στις 13 Ιανουαρίου του 1859, ενώ οι γονείς του κατάγονταν από το Μεσολόγγι. Η ιστορία της οικογένειας του Κωστή Παλαμά ήταν συνδεδεμένη με τη χριστιανική πίστη και την Εκκλησία. Ο προπάππος του, Παναγιώτης Παλαμάς, είχε ιδρύσει στο Μεσολόγγι την περίφημη “Παλαμαία Σχολή”, ενώ ο παππούς του, Ιωάννης, είχε διδάξει στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης. Ο θείος του, Ανδρέας Παλαμάς, υπήρξε πρωτοψάλτης και υμνογράφος. Ψάλτης και υμνογράφος ήταν επίσης ένας άλλος θείος του, ο Δημήτριος Ι. Παλαμάς. Ακόμη, από την οικογένεια προέρχονταν δύο ασκητές, ο Μιχαήλ Ευσταθίου Παλαμάς και ο Πανάρετος Παλαμάς.

Σε μικρή ηλικία, ο ποιητής βίωσε την ορφάνια καθώς έχασε διαδοχικά τον πατέρα και τη μητέρα του. Όλα συνέβησαν μέσα σε δύο μήνες κι ενώ εκείνος συμπλήρωνε τα έξι χρόνια ζωής. Μεγάλωσε στο Μεσολόγγι με τον θείο του Δημήτριο, εκπαιδευτικό στο επάγγελμα. Τελειώνοντας το γυμνάσιο, το 1875, έφυγε για την Αθήνα και ξεκίνησε σπουδές στη Νομική Σχολή. Δεν άργησε, όμως, να τις εγκαταλείψει, έχοντας αποφασίσει να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία.

Ήδη από την εγκατάστασή του στην πρωτεύουσα, άρχισε να δημοσιεύει σε εφημερίδες και περιοδικά ποιήματα, φιλολογικά άρθρα, κριτικές και χρονογραφήματα. Σημειώνεται ότι το πρώτο του ποίημα το είχε γράψει σε ηλικία μόλις 9 ετών.

Το 1876 υπέβαλε στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό την ποιητική συλλογή “Ερώτων Έπη”, σε καθαρεύουσα, με σαφείς τις επιρροές της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής. Η συλλογή απορρίφθηκε με το χαρακτηρισμό “λογιωτάτου γραμματικού ψυχρότατα στιχουργικά γυμνάσματα”. Η πρώτη του αυτοτελής έκδοση ήταν το 1878 το ποίημα “Μεσολόγγι”, ενώ η πρώτη ποιητική συλλογή ήρθε το 1886, με τίτλο “Τραγούδια της Πατρίδος μου”. Ένδειξη της καθιέρωσής του ως ποιητή ήταν η ανάθεση της σύνθεσης του “Ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων”, το 1896.

Από το 1897 άρχισε να δημοσιεύει τις σημαντικότερες ποιητικές του συλλογές και συνθέσεις, όπως οι “Ίαμβοι και ανάπαιστοι” (1897), “Ασάλευτη Ζωή” (1904), “Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου” (1907), “Η Φλογέρα του Βασιλιά” (1910). Το 1918 του απονεμήθηκε το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ από το 1926 αποτέλεσε βασικό μέλος της Ακαδημίας των Αθηνών, της οποίας έγινε πρόεδρος το 1930.

Δέκα χρόνια αργότερα, όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο ο Κωστής Παλαμάς προσυπέγραψε διαμαρτυρία των Ελλήνων διανοουμένων (10 Νοεμβρίου 1940), η οποία αφενός καυτηρίαζε την κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφετέρου διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να δει την πατρίδα ελεύθερη, καθώς απεβίωσε στις 27 Φεβρουαρίου του 1943. Ωστόσο, η επομένη του θανάτου του έμελλε να αποτελέσει μια ιστορική ημέρα, καθώς η κηδεία του μετατράπηκε σε αντικατοχικό συλλαλητήριο. Χιλιάδες Έλληνες βρήκαν στους δρόμους και κατευθύνθηκαν προς το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.

Ο Παλαμάς ήταν ένας από τους πολυγραφότερους Έλληνες λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους, ενώ είχε προταθεί 14 φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Είχε δημοσιεύσει συνολικά σαράντα ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές. Το ποιητικό του έργο είναι μεγάλο σε έκταση και σε σημασία και είχε τεράστια απήχηση στην εποχή του. Την επιμέλεια της επανέκδοσης των έργων του μετά το θάνατό του, ανέλαβε ο γιος του, Λέανδρος Παλαμάς, επίσης ποιητής και κριτικός της λογοτεχνίας.

Το σπίτι στο οποίο ο Κωστής Παλαμάς έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στη συνοικία Πλάκα της Αθήνας, έχει χαρακτηριστεί “ιστορικό διατηρητέο μνημείο” από το 1999. Πρόσφατα το αρμόδιο συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων ενέκρινε ομόφωνα την απαλλοτρίωση ή την απευθείας αγορά του κτιρίου από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Στα σχέδια του Υπουργείου είναι το κτίριο να αποκατασταθεί και να μετατραπεί σε χώρο μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας.