Μονή Τοπλού: Το Μεγάλο Μοναστήρι της Κρήτης
Ένα από τα πιο επιβλητικά και ιστορικά μοναστήρια της Κρήτης βρίσκεται στο Νομό Λασιθίου και προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες,τόσο από την Ελλάδα,όσο και από το εξωτερικό. Η Μονή Τοπλού χαρακτηρίζεται από τους Κρητικούς ως το Μεγάλο Μοναστήρι,το οποίο στο πέρασμα των αιώνων λεηλατήθηκε, καταστράφηκε,αλλά πάντα μέσα από την αγάπη των μοναχών και των κατοίκων παρέμενε όρθιο. Τις περισσότερες φορές το Μοναστήρι έγινε στόχος των Τούρκων, καθώς οι μοναχοί του ήταν από τους βασικούς υποστηρικτές της ανεξαρτησίας της Κρήτης.
Στο βόρειο κλίτος του Ναού της Μονής υπάρχουν τοιχογραφίες από τον 14ο Αιώνα, ενώ σύμφωνα με ιστορικούς στον χώρο αυτό υπήρχε ένα παλαιότερο μοναστήρι το οποίο λεηλατήθηκε από τους Τούρκους τον Ιούλη του 1498. Κατά τον 16ο αιώνα και παρά τα προβλήματα που προκαλούσαν οι επιδρομές, το Μοναστήρι κατάφερε να εδραιωθεί και να ιδρύσει πολλούς ναούς σε όλη την Κρήτη.
Οι Ιππότες της Μάλτας λεηλάτησαν το αρχικό Μοναστήρι της Μονής Ακρωτηριανής (Τοπλού μετέπειτα), ενώ και ο σεισμός το 1612 προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Εκείνη την χρονιά οι Ενετοί έδωσαν 200 δουκάτα για την ανακατασκευή της Μονής, με τον τότε Ηγούμενο Γαβριήλ να αποφασίζει την κατεδάφιση των παλαιών κτιρίων και την κατασκευή ενός Μοναστηριού με την μορφή φρουρίου. Στον παλαιό Ναό της Θεοτόκου προστέθηκε και νότιο κλίτος, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο.
Το 1639, σύμφωνα με τους ιστορικούς, η Μονή είχε φτάσει στο απόγειο της ακμής της, καθώς είχε 40 μοναχούς, με τους Τούρκους ωστόσο κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας να δημιουργούν και πάλι πολλά προβλήματα. Η παρέμβαση το 1798 του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ ήταν καταλυτική, καθώς απαγόρευσε στους Τούρκους την εκποίηση της, χωρίς την άδεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το 1821, κατά την Ελληνική Επανάσταση, οι μοναχοί της Μονής σφαγιάστηκαν και το μοναστήρι ερήμωσε μέχρι και το 1830, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί νέοι μοναχοί. Το 1866 η Μονή ερημώνει ξανά, κατά την επανάσταση που ξεσπά στην Κρήτη, με τους μοναχούς να βασανίζονται μέχρι θανάτου. Με το τέλος αυτής της περιόδου τα προβλήματα ήταν πολλά, ωστόσο οι μοναχοί κατάφεραν και πάλι να ορθοποδήσουν.
Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής η Μονή Τοπλού βοήθησε τα μέγιστα τον αντιστασιακό αγώνα. Οι Γερμανοί συνέλαβαν τον ηγούμενο και τους μοναχούς και τους μετέφεραν στη φυλακή της Αγιάς στα Χανιά, όπου και εκτελέστηκαν.
Τα επόμενα χρόνια μετά την κατοχή ήταν δύσκολα, αλλά και πάλι οι μοναχοί που έφθασαν στην περιοχή, κατάφεραν να διαφυλάξουν το κλίμα κατάνυξης που επικρατεί μέχρι και σήμερα.
Στις μέρες μας σημαντικές εικόνες και χειρόγραφα από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα εκτίθενται σε διαμορφωμένους μουσειακούς χώρους.
Η Μονή Τοπλού φημίζεται και για το ξεχωριστό κρασί που παράγουν με μεράκι και αγάπη οι μοναχοί της.
