100 χρόνια από τη γέννηση της Μελίνας Μερκούρη

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση μιας από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες του 20ου αιώνα. Ο λόγος για τη Μελίνα Μερκούρη, η οποία υπήρξε διεθνής σταρ του κινηματογράφου και του θεάτρου, ηγετική μορφή του αντιδικτατορικού αγώνα, καθώς επίσης η μακροβιότερη Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας. Μεταξύ πολλών άλλων, δημιούργησε σημαντικούς θεσμούς όπως η «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, ενώ έγινε σύμβολο του αγώνα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Γεννημένη στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου του 1920, με καταγωγή από φημισμένη οικογένεια πολιτικών, στην ηλικία των 20 μπήκε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Πάτησε στο θεατρικό σανίδι το 1944, αφού ελευθερώθηκε η Ελλάδα, παίρνοντας μέρος στο έργο του Αλέξη Σολωμού «Το Μονοπάτι της Λευτεριάς». Ακολούθησαν αρκετά ακόμη έργα, έως ότου το 1949 στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν αναγνωρίστηκε ως κορυφαία πρωταγωνίστρια στο έργο «Λεωφορείον ο Πόθος», ερμηνεύοντας την Μπλανς Ντιμπουά. Στα κινηματογραφικά πλατό εισήλθε για πρώτη φορά 1955, με την περίφημη ταινία «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, στο πλευρό του Γιώργου Φούντα. Οι λαϊκοί ρυθμοί του Μάνου Χατζιδάκι, τα σκηνικά του Τσαρούχη, οι εκρήξεις που δημιουργούσε η Μελίνα και το θαυμάσιο καστ, έμελλε να δημιουργήσουν ένα φιλμ θρύλο, που σημείωσε μια τεράστια επιτυχία.

Από εκείνο το σημείο κι έπειτα, γνώρισε την καταξίωση στον κινηματογράφο και τα επόμενα χρόνια κατέστη μια από τις πλέον εμβληματικές και διεθνώς αναγνωρισμένες προσωπικότητες της Ελλάδας, που άφησε το στίγμα της στον πολιτισμό και στην πολιτική ζωή της χώρας, ενώ έχει χαρακτηριστεί ως «η τελευταία Ελληνίδα θεά».

Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή της, αξίζει να θυμηθούμε ορισμένες από τις σημαντικότερες πτυχές της διαδρομής της δικιάς μας Μελίνας, της Μελίνας όλων των Ελλήνων, αλλά και των ξένων.

Βραβείο πρώτου Γυναικείου Ρόλου στις Κάννες με «Τα Παιδιά του Πειραιά»

Ποιος δε θυμάται άραγε τη θρυλική ταινία «Ποτέ την Κυριακή», του 1960, σε σκηνοθεσία και σενάριο Ζυλ Ντασέν… Ως πρωταγωνίστρια της ταινίας, η Μελίνα Μερκούρη απέσπασε το βραβείο πρώτου Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ των Καννών, ενώ ήταν υποψήφια και για Όσκαρ πρώτου Γυναικείου Ρόλου, βραβείο το οποίο τελικά απονεμήθηκε στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Ωστόσο, το «Ποτέ την Κυριακή» βραβεύτηκε με Όσκαρ μουσικής την οποία είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις και, συγκεκριμένα, για το τραγούδι «Τα Παιδιά του Πειραιά», που είναι ένα από τα διασημότερα τραγούδια του παγκόσμιου κινηματογράφου. Η επιτυχία της ταινίας ήταν αρκετά μεγάλη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, γεγονός που οδήγησε τον Ζυλ Ντασέν και την Μελίνα Μερκούρη στην απόφαση να παρουσιάσουν μια θεατρική διασκευή – μιούζικαλ του «Ποτέ την Κυριακή» στο Μπρόντγουεϊ, στο θέατρο Μαρκ Χέλιντζερ, την περίοδο 1967-1968.

Τα φωνή της Μελίνας «σημάδεψε» και το ελληνικό τραγούδι

Μπορεί να έχει καθιερωθεί στις συνειδήσεις μας κυρίως ως χαρισματική ηθοποιός και ως δυναμική πολιτικός, αλλά ταυτόχρονα με τη φωνή της έχει «σημαδέψει» και το ελληνικό τραγούδι. Στην κορυφή των ερμηνειών που μας έχει χαρίσει η Μελίνα Μερκούρη, βρίσκονται φυσικά «Τα παιδιά του Πειραιά», από την ταινία «Ποτέ την Κυριακή», που κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού το 1960. Αξέχαστα παραμένουν επίσης τα τραγούδια «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι» από την ταινία «Στέλλα», «Love Theme» από την ταινία «Φαίδρα», «Χάρτινο το φεγγαράκι» των Μ.Χατζιδάκι-Ν.Γκάτσου, κ.α.

«Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα»

Τα μεσάνυχτα της 21ης Απριλίου 1967 κι ενώ είχε φύγει για το Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης, μαζί με τον σύζυγό της Ζυλ Ντασέν, η Μελίνα Μερκούρη ενημερώθηκε τηλεφωνικά από τον Μάνο Χατζιδάκι για το στρατιωτικό πραξικόπημα που είχε γίνει στην Ελλάδα. Αμέσως προέβη σε καταδικαστικές δηλώσεις στα αμερικανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, με συνέπεια στις 12 Ιουλίου του ίδιου έτους η Χούντα να της αφαιρέσει την ελληνική ιθαγένεια. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την ιστορική πλέον απάντηση της Μελίνας: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας». Στα χρόνια που ακολούθησαν, έλαβε μέρος σε διαδηλώσεις, συναυλίες και πολιτικές εκδηλώσεις, ενώ δεν έπαψε να δίνει συνεντεύξεις, να κάνει ομιλίες και να τραγουδάει ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία. Η αντίδραση των Συνταγματαρχών ήταν να απαγορεύσουν τα τραγούδια της στην Ελλάδα και να δεσμεύσουν την περιουσία της. Ο θάνατος του πατέρα της την βρήκε στην ξενιτιά, χωρίς ελληνική ιθαγένεια και χωρίς διαβατήριο, ενώ όταν πέθανε η μητέρα της, το 1972, της επετράπη η είσοδος στη χώρα για λίγες ώρες. Επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα στις 26 Ιουλίου του 1974, δύο μόλις μέρες αφότου αποκαταστάθηκε η δημοκρατία.

Ακάματη εκστρατεία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα

Μέχρι το τέλος της ζωής της, στις 6 Μαρτίου του 1994, η Μελίνα Μερκούρη αγωνίστηκε με πάθος για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, εμπνέοντας με αυτόν τον αγώνα της όλους τους Ελληνες και αναδεικνύοντας το συγκεκριμένο ζήτημα σε διεθνές επίπεδο. Για πρώτη φορά, η επιστροφή των Γλυπτών ετέθη από την ίδια στη Διεθνή Διάσκεψη των Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO, το 1982 στο Μεξικό. «Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ», ήταν μια χαρακτηριστική φράση από τον «πύρινο» λόγο της. Ακολούθησε μια επίμονη εκστρατεία για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού, η οποία περιλάμβανε και την προκήρυξη διαγωνισμού, το 1989, για την κατασκευή ενός νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στην υποβοήθηση του αιτήματος για επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα η Μελίνα Μερκούρη έδωσε έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης της Ακρόπολης, αλλά και στη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

2020: Έτος Μελίνας Μερκούρη

Σημειώνεται ότι το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας έχει ανακηρύξει το 2020 ως έτος Μελίνας Μερκούρη, που περιλαμβάνει σειρά εκδηλώσεων, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη. “Είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής στη γυναίκα που χαρακτηρίστηκε ‘η τελευταία Ελληνίδα θεά’, αλλά δεν επαναπαύθηκε σε αυτόν τον τίτλο”, αναφέρει το σχετικό σημείωμα και επισημαίνει: “Παρά τη διεθνή αναγνώριση που είχε ως ηθοποιός, η Μελίνα Μερκούρη σε όλη της τη ζωή έδινε μάχες. Μάχες εναντίον της δικτατορίας και αγώνες για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Παράλληλα με αυτές τις μάχες, η Μελίνα χάραξε μια επιθετική πολιτική πολιτιστικής διπλωματίας και δημιούργησε σημαντικούς θεσμούς που εξακολουθούν να υπάρχουν έως σήμερα, όπως η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, τα ΔΗΠΕΘΕ, αλλά και μεγάλα έργα, όπως η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Η απώλειά της υπήρξε τεράστια για τον ελληνικό πολιτισμό. Η απουσία της παραμένει αισθητή και μεγάλη. Τη θυμόμαστε και τιμούμε τη μνήμη και την προσφορά της”.​

Η Μελίνα Μερκούρη έφυγε από τη ζωή στις 6 Μαρτίου του 1994, αλλά το έργο της συνέχισε και συνεχίζει να εμπνέει όλους τους Έλληνες και να αναγνωρίζεται διεθνώς.