Σταύρος Ξαρχάκος: Ο χαρισματικός μουσικοσυνθέτης, με τα αμέτρητα και κοσμαγάπητα τραγούδια

Μία θαυμαστή καριέρα, που ξεκίνησε από «Το ταξίδι»  το 1962 και συνεχίζεται αδιάκοπα εδώ και κοντά έξι δεκαετίες

Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες, που κατατάσσεται ανάμεσα στους στυλοβάτες της ελληνικής έντεχνης λαϊκής μουσικής, δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη και στον Μάνο Χατζιδάκι.

Ορισμένες από τις πλέον αγαπημένες μελωδίες του ελληνικού πενταγράμμου, πολλές εκ των οποίων «έντυσαν» τις γνωστότερες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, φέρουν τη δική του υπογραφή: Σταύρος Ξαρχάκος.

Η Μουσική… θέμα ζωής και θανάτου

Η επαφή του Σταύρου Ξαρχάκου με τη μουσική είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίς, από τα νηπιακά κιόλας χρόνια του. Γεννημένος στις 14 Μαρτίου του 1939, στα Εξάρχεια της Αθήνας, μεγάλωσε μέσα σε μια εξαιρετικά δύσκολη και σκοτεινή περίοδο, όπου η μουσική για εκείνον… «ήταν θέμα ζωής και θανάτου»!

Πρώτα ήταν η γερμανική Κατοχή. Μια εποχή που, όπως ο ίδιος έχει περιγράψει, «οι ήχοι και οι εικόνες καταγράφονταν έντονα, ακόμα και σε ένα παιδί της ηλικίας μου. Ήταν ανατριχιαστικός ο ήχος της σειρήνας και απάνθρωπο το θέαμα μιας τεράστιας ουράς σκελετωμένων ανθρώπων για να πάρουν ένα κομμάτι μπομπότα. Και τραγικός ο ρόγχος του θανάτου στα πεζοδρόμια της Θεμιστοκλέους».

Ακολούθησε ο Εμφύλιος σπαραγμός. Ένας ιός που «σαν Αρμαγεδδών έπεσε για να αποτελειώσει οτιδήποτε είχε μείνει» στο κατακερματισμένο και αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού «ΕΛΛΑΣ».

«Όμως η Γιαγιά τα ξόρκιζε όλα τούτα με την κιθάρα της και το τραγούδι της» και κάπως έτσι η μουσική έγινε κομμάτι της ζωής του νεαρού τότε Σταύρου. «Να λοιπόν γιατί η Μουσική ήταν θέμα ζωής και θανάτου για μένα», έχει εξηγήσει ο ίδιος…

Ο Σταύρος Ξαρχάκος με τον Μίκη Θεοδωράκη.

«Έμαθα να μιλώ όσο μπορώ λιγότερο…»

Τα δύσκολα χρόνια πέρασαν και η αγάπη του για τη μουσική τον οδήγησε αρχικά στο κατώφλι του Ωδείου Αθηνών (1957) και στη συνέχεια στο Παρίσι και στο Julliard School of Music της Νέας Υόρκης. Σε αυτή τη διαδρομή, είχε την τύχη να συναντηθεί με σπουδαίους και εμπνευσμένους δασκάλους, όπως οι Στράτος Παγιουμτζής, Γιάννης Παπαϊωάννου, Μάρκος Βαμβακάρης, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Γκάτσος, Nadia Boulanger, David Diamond και Leonard Bernstein.

Παρά το νεαρό της ηλικίας του, είχε πια αποκτήσει πολύτιμες εμπειρίες και εφόδια. Χρόνια μετά, σε μια συγκλονιστική ομιλία – εξομολόγηση, κατά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, θα παραδεχόταν, μεταξύ άλλων: «Έτσι έμαθα να μιλώ όσο μπορώ λιγότερο. Έτσι έμαθα να ακούω και να αφουγκράζομαι όσο μπορώ περισσότερο. Έτσι έμαθα ότι στις πέντε οριζόντιες γραμμές του πενταγράμμου δεν κάθονται μαύρα στίγματα αλλά χελιδόνια που τραγουδούν αδιάκοπα. Αλλά για να τα ακούσεις πρέπει να αποκτήσεις την εμπιστοσύνη τους. Έτσι έμαθα πως η Μουσική αρχίζει από σιωπή και καταλήγει σε σιωπή. Άρα οι παύσεις έχουν ήχο. Άρα δεν υπάρχει σκοτεινή ύλη. Διότι εν αρχή ην ο ήχος».

Το διαβατήριό του στην κινηματογραφική μουσική, ο Μάνος Χατζιδάκις

Στην αρχή της σταδιοδρομίας του έγραφε μουσική κυρίως για το θέατρο και τον κινηματογράφο, και έτσι ξεχώρισε ως συνθέτης θεατρικής και κινηματογραφικής μουσικής. Η μουσική που έγραψε το 1963 για την κινηματογραφική ταινία του Βασίλη Γεωργιάδη «Κόκκινα Φανάρια», έμελλε να αποτελέσει την πρώτη μεγάλη του επιτυχία και το εφαλτήριο για μία θαυμαστή καριέρα, που συνεχίζεται αδιάκοπα εδώ και κοντά έξι δεκαετίες.

Πριν από λίγα χρόνια, ο αείμνηστος στιχουργός και συγγραφέας, Μάνος Ελευθερίου, θυμόταν την πρώτη γνωριμία του με τη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, μνημονεύοντας το μεγάλο ταλέντο, αλλά και την σπουδαία ψυχή του δημιουργού: «Πρώτη φορά άκουσα τη μαγική μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ήταν νέος τότε, όπως κι εγώ. Έκτοτε έμεινα μόνιμος και ένθερμος ακροατής του. Όταν αργότερα έγινα και φίλος του και ανακάλυψα το ήθος του ανδρός, κατάλαβα πόσο σημαντικότερο είναι να συμπορεύεται το μεγάλο ταλέντο με μια σπουδαία ψυχή. Η μουσική πορεία του Ξαρχάκου ήταν συνεχώς ανοδική μέχρι σήμερα και δικαίως πήρε επάξια την τρίτη θέση ανάμεσα στον Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη, έτσι που μπορούμε άφοβα πια να μιλάμε και να χαιρόμαστε για μία Αγία Τριάδα της νεότερης ελληνικής μουσικής».

Όπως ο ίδιος ο μουσικοσυνθέτης έχει δηλώσει, το διαβατήριό του στην κινηματογραφική μουσική ήταν ο μεγάλος Μάνος Χατζιδάκις: «Το 1962 του πρότειναν να γράψει τη μουσική για την ταινία του Ντίνου Δημόπουλου “Το ταξίδι”, ο Μάνος αρνήθηκε, αλλά αντιπρότεινε στον Φίνο εμένα ως νεαρό ταλαντούχο συνθέτη. Αυτό ήταν. Την επόμενη χρονιά έκανα τη μουσική για τη “Λόλα” και έπειτα ακολούθησαν “Τα κόκκινα φανάρια” του Βασίλη Γεωργιάδη».

Ο δρόμος ήταν πλέον ορθάνοιχτος για τον νεαρό Σταύρο Ξαρχάκο, ώστε να αποδείξει το ταλέντο του και να χαρίσει στους Έλληνες υπέροχες μουσικές συνθέσεις. Έναν πραγματικό θησαυρό μελωδιών, που συνεπήραν γενιές και γενιές Ελλήνων.

Ο Σταύρος Ξαρχάκος με τον μεγάλο Μάνο Χατζηδάκι.

Ένας θησαυρός μελωδιών

Ας θυμηθούμε μερικά από τα γνωστότερα κομμάτια αυτού του μουσικού θησαυρού: «Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς» (στίχοι Βαγγέλης Γκούφας, ερμηνεία Μ. Μερκούρη), «Άπονη ζωή» (στίχοι Λευτέρης Παπαδόπουλος, ερμηνεία Γρηγόρης Μπιθικώτσης), «Στα χέρια σου μεγάλωσαν» («Φτωχολογιά») (στίχοι Λευτέρης Παπαδόπουλος, ερμηνεία Γρηγόρης Μπιθικώτσης), «Υπομονή» (στίχοι Αλέκος Σακκελάριος, ερμηνεία Γρηγόρης Μπιθικώτσης και Αλίκη Βουγιουκλάκη), «Ένα πρωινό» («Αναμπέλ») (στίχοι Γιώργος Παπαστεφάνου, ερμηνεία Μαρία Δημητριάδη), «Μάτια βουρκωμένα» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Γρηγόρης Μπιθικώτσης), «Άσπρη μέρα και για μας» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Γρηγόρης Μπιθικώτσης), «Αυτόν τον κόσμο τον καλό» (στίχοι Βασίλης Ανδρεόπουλος, ερμηνεία Νίκος Ξυλούρης), «Ήτανε μια φορά» (στίχοι Κώστας Φέρρης, ερμηνεία Νίκος Ξυλούρης), «Γεια σου χαρά σου Βενετιά» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Νίκος Ξυλούρης), «Νυν και Αεί» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Βίκυ Μοσχολιού), «Το δίχτυ» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Τάκης Μπίνης, Χάρις Αλεξίου, Γιάννης Πάριος), «Μάνα μου Ελλάς» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Νίκος Δημητράτος), «Στου Θωμά» (στίχοι Κώστας Φέρρης, ερμηνεία Κώστας Τσίγγος & χορωδία), «Καίγομαι – Καίγομαι» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Σωτηρία Λεονάρδου), «Στου Όθωνα τα χρόνια) («Ένα μεσημέρι») (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Σταμάτης Κόκοτας), «Με τι καρδιά τον κόσμο ν’ αρνηθώ» (στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Σταμάτης Κόκοτας).

Στη διάρκειας της μακράς καριέρας του, ο χαρισματικός μουσικοσυνθέτης έχει γράψει τραγούδια σε περισσότερους από 45 δίσκους, μουσική για 21 ταινίες και για 15 τηλεοπτικές παραγωγές. Ακόμα, έχει συνθέσει μουσική για αρχαία τραγωδία, δράματα και διεθνή μπαλέτα. Έχει βραβευτεί πολλές φορές σε κινηματογραφικά και μουσικά φεστιβάλ, όπως το Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου, ενώ τον Μάιο του 1994 ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Adelphi της Νέας Υόρκης. Στις αρχές του 1995 οραματίστηκε και ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της «Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής» (KOEM), με στόχο την ποιοτική παρουσίαση και διάδοση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό του ελληνικού τραγουδιού. Τον περασμένο Δεκέμβριο αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Σταύρος Ξαρχάκος στην πολιτική

Το έντονο ενδιαφέρον που είχε για τα κοινά, οδήγησε τον Σταύρο Ξαρχάκο στην απόφαση να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική, με αφετηρία τον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το 1986 εξελέγη δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων και διετέλεσε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού. Τον Ιούνιο του 1989, μεταπήδησε στην κεντρική πολιτική σκηνή, όπου εξελέγη βουλευτής της Α’ Αθηνών με τη Νέα Δημοκρατία, αλλά παραιτήθηκε πολύ σύντομα, στις αρχές του επόμενου έτους. Επέστρεψε την περίοδο 2000 – 2004, όταν διετέλεσε Ευρωβουλευτής, επίσης με τη Νέα Δημοκρατία. Ωστόσο, οι εμπειρίες του από την ενασχόληση με την πολιτική δε δικαίωσαν τις προσδοκίες που έτρεφε όταν ξεκίνησε. «Πίστεψα, κακώς, ότι θα μπορούσα να προσφέρω κάτι», δήλωσε χαρακτηριστικά σε πρόσφατη συνέντευξή του. «Και το πίστεψα», συμπλήρωσε, «γιατί, όταν ήμουν στην τοπική αυτοδιοίκηση, μπορούσα κι έκανα πράγματα». Κατά τον ίδιο, όμως, η τοπική αυτοδιοίκηση διαφέρει πάρα πολύ από την πολιτική σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, καθώς «οι περισσότεροι δεν μπαίνουν στη Βουλή για να βάλουν ένα λιθαράκι γι’ αυτή την έρμη τη χώρα. Μπαίνουν για να βάλουν ένα κουκί στην τσέπη τους. Απορώ με ορισμένους –που θεωρούσα ότι έκοβε το μυαλό τους– που παραμένουν. Βλέπω, βέβαια, ότι δεν ιδρώνει το αυτί τους. Τελικά, η εξουσία είναι πολύ γλυκιά»…

Στα 81 του χρόνια, ακμαίος πάνω στη σκηνή και κοντά στο κοινό του

To 2020 βρήκε τον Σταύρο Ξαρχάκο ακμαίο, επάνω στη σκηνή και κοντά στο κοινό που τόσο έχει αγαπήσει τις μουσικές του και τον ίδιο. Συγκεκριμένα, μέχρι τις αρχές Μαρτίου, οπότε αναβλήθηκαν όλες οι παραστάσεις και συναυλίες στην Ελλάδα, εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, παρουσίαζε κάθε Σάββατο στον πολυχώρο τέχνης και πολιτισμού Gazarte, ιδιοκτησίας Γιάννη Πετρόπουλου, που βρίσκεται στο Γκάζι της Αθήνας, ένα ξεχωριστό και σπάνιο μουσικό αφιέρωμα, με τίτλο «5 Λαϊκές Μορφές Με Τρόπον Εντόνως Ερωτικόν». Επρόκειτο για μία μοναδική μουσική παράσταση, όπου ο μαέστρος, διευθύνοντας επταμελή ορχήστρα κορυφαίων σολίστ που τον πλαισίωναν και φωνητικά, χάριζε στο κοινό ένα σπάνιο ταξίδι ήχων και συναισθημάτων στα μουσικά έργα του ιδίου, καθώς και του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη, του Βασίλη Τσιτσάνη και του Μάρκου Βαμβακάρη.